Chợ sách cũ ở Sàigòn

*

Tôi không thể nhớ đích xác, nhưng biết chắc là Chợ sách cũ được hình thành trên đường Lê Lợi, bên vĩa hè của khu Bộ Công Chánh từ đường De Lattre De Tassigny, cho đến đường Pasteur, đối diện với nhà sách Khai Trí, khoảng này có một nhà vệ sinh công cộng, khởi đầu người ta bán những thứ lặt vặt trong mùa Giáng sinh hay Tết, người ta bán ống sáo, bán bong bóng, bán tranh.

Rồi Chợ sách cũ hình thành chợ sách đơn sơ, người bán trải vài tờ giấy báo, hay trải một tấm vải nhựa xuống vĩa hè  lát gạch ciment kẻ ô vuông, trên đó bày ra những quyển sách giáo khoa cũ, tiểu thuyết, truyện tàu, các bản nhạc… Chợ sách cũ được hình thành như thế khoảng năm 1960.

Thỉnh thoảng cảnh sát thời bấy giờ cũng đuổi bắt người bán, vì họ bày bán trái phép, nhưng có người mua kẻ bán, cảnh sát không thể dẹp được, nên cho phép người ta bày bán với những kios, để cho vĩa hè khu ấy có được thẩm mỹ của bộ mặt thủ đô miền Nam, bởi vì nó là con đường mà khách du lịch thường đi từ đường Tự Do đến chợ Bến Thành hay ngược lại, vì trên đường này có nhiều cửa hàng tạp hóa, nhất là Thương xá Tax, Eden, các rạp Ciné Rex, Eden, Casino Sàigòn, Vĩnh Lợi, nhà hàng có khiêu vũ trường Kim Sơn, nhà hàng Thanh Bạch…

Về sau, chợ sách ấy phát triển thêm trên đường De Lattre De Tassigny một đoạn nối tiếp theo đường Lê Lợi từ góc đường vượt qua khỏi cổng vào ra của Bộ Công Chánh với hai ba kios nữa.

Tôi không rõ thành phần những người chủ kios này, nhưng trong đó tôi biết có ông Trần Công Lang, là giáo sư Trung Học Kỹ thuật Cao Thắng, về sau anh kinh doanh một kios bán máy Photo Copy trên đường Nguyễn Huệ, vốn một chiếc máy 120 ngàn, bán ra 600 ngàn, trước 1975 nhà có mấy chiếc xe hơi, sau 1975 xe Peugoeut 504 mới toanh của anh, gửi trong garage đi ngang không dám nhìn, để tránh khỏi bị “Đánh tư sản mại bản”.

Sau này, tôi quen biết với anh Nguyễn Văn Trung, chủ một kios ở gần cổng ra vào Bộ Công Chánh, anh thường bán những sách kỹ thuật cho sinh viên Trung Tâm Kỹ Thuật Phú Thọ.

Có hôm tôi đang xem sách cũ ở kios anh Trung, thấy có một ông khách tuổi khoảng 70, mặc áo ba túi sọc nhỏ màu xanh nhạt, tóc bạc để dài quá ót, cũng ghé kios anh Trung xem sách cũ, rồi hỏi mua quyển Quán Nãi của nhà văn Nguyên Hồng, ông ta nói với chủ kios:

-    Sách này tôi đã có, muốn mua để tặng cho người khác. Anh để cho tôi giá phải chăng nghe!

Anh Trung, chủ kios đáp giọng tôn kính:

-         Vâng! Cụ cho bao nhiêu cũng được.

Khi người khách đã đi khỏi, tôi hỏi người chủ kios:

-         Ông ấy là ai vậy anh?

-    Cụ Vương Hồng Sễn tác giả Sàigòn Năm Xưa đó! Vậy anh chưa từng gặp cụ ta à!?

-         Văn kỳ thinh, bất kiến kỳ hình! Nay thì văn với kiến đầy đủ.

Thời gian từ 1970 cho tới 1975, tôi thường ra đây mua sách cũ, vào khoảng 10 giờ sáng, vì ở đây có một ông người Bắc, tuổi trên 50, thường dựng chiếc xe đạp vào tường của Bộ Công Chánh, khoảng trống không còn kios nào, ở khoảng giữa cổng Bộ Công Chánh tới đường Huỳnh Thúc Kháng, cũng là Trường Kỹ Thuật Cao Thắng bên kia đường. sách của ông chỉ 5, 10 quyển đặt trong giỏ trước xe đạp, tôi mua của ông ta được nhiều sách cũ, thành ra khách hàng quen, tôi mới biết tên ông ta là Liễu, nhà ở trên khu DaKao.

Về sau, tôi mới khám phá ra ông Liễu sáng sớm đến một cửa hàng thu mua ve chai, giấy báo cũ của một người Hoa, cửa hàng này nằm trên con đường nhỏ song song với đường xe lửa, thông thương từ đường Trần Quý Cáp qua Phan Đình Phùng, ở đây người ta bán cân kí, cho nên sách ông mua một vốn bán năm bảy lời là ít. Sau 1975, tôi không thấy ông Liễu ở Chợ sách cũ nữa.

Cũng ở đoạn này, có một cô gái tuổi độ đôi mươi, nói năng dịu dàng, người thùy mị, nhan sắc trung bình, tôi không biết tên cô ta, sách cô bày bán trên tấm nylon chừng 30 quyển, tôi nhớ có mua được sách cô vài quyển, trong đó có quyển Phi Lạc Sang Tàu, in lần đầu tiên, do nhà Sống Chung xuất bản, sách in khổ nhỏ, giấy xấu, bị kiểm duyệt rất nhiều đoạn, tiếc rằng nay tôi không còn giữ được. Cô gái này khoảng 1985 có kios bán sách cũ trên đường Trần Hưng Đạo, gần Sở Cứu Hỏa.

Trên đưòng Lê Văn Duyệt, bên cạnh trường Truờng Sơn, đối diện với nhà sách Đoàn Văn, có một hiệu sách cũ, tôi cũng có khi ghé đây mua được sách cũ, nhưng thường là sách không hiếm lắm.

Sau năm 1975, Chợ sách cũ trên đường Lê Lợi bị giải tán, tập trung ở đường Đặng Thị Nhu, chỉ là một khúc ngắn nằm song song với đường Trần Hưng Đạo, gần nhà hàng Văn Cảnh, trước chợ Bến Thành.

Chợ sách cũ này gặp lúc kinh tế khó khăn, tiểu thuyết, sách bị lên án là “Văn hóa đồi trụy”, bị cấm tàng trữ, những nhà nghiên cứu, giáo sư muốn giữ sách để có tài liệu nghiên cứu phải làm đơn xin phép nhà cầm quyền. Cho nên rất nhiều, rất nhiều quyển sách quý, hiếm được bày bán ở chợ sách này, giá không cao chỉ 5, 7 đồng nhưng ít người có tiền mua, lương kỷ sư bậc 1 chỉ có 63 đồng, nào tiền gạo, tiền củi, tiền nhu yếu phẩm, không đủ ăn, nào có dư để mua sách hiếm!

Nhiều người vì hoàn cảnh khó khăn, nhảy ra làm chủ một sạp, bạn tôi nhạc sĩ Ngô Mạnh Thu, một thời cũng từng có sạp bán sách ở Chợ cũ này.

Dạo đó, tôi viết về Văn Học Miền Nam, ông Nguyễn Văn Y cũng nghiên cứu đề tài này, nên đôi lần có trao đổi với nhau về sách vở tại đây.

Ở chợ này, tôi mua được vài quyển sách như Nho Phong của Nhất Linh xuất bản lần đầu, quyển Người Bạn Gái của Thiếu Sơn, quyển Chuyện Vô Lý của Lãng Nhân Phùng Tất Đắc, quyển Tiểu Nhiên Mỵ Cơ của nhà văn Hoàng Ngọc Phách, Giấc Mộng Con của Tản Đà, Văn Học Khái Luận của Đặng Thái Mai, Người Ngàn Thu Cũ của Trần Huyền Trân….

Tôi cũng mua được những sách cũ của ông Đoàn Trung Còn, thấy có địa chỉ nhà xuất bản Phật Học Tùng Thơ ở 143 đường Đề Thám, Quận Nhất, tôi tới đây tìm mua được vài quyển kinh sách, và hân hạnh được gặp chính ông Đoàn Trung Còn, tuổi đã trên 70, người phốp phát, cận thị nặng, ông mặc nâu sòng, đang viết lách, ông phải dùng kính lúp để tra cứu sách.

Về sau, Chợ sách cũ này bị giải tán, dời vào vĩa hè đường Trần Hưng Đạo, gần sở Cứu hỏa, chỉ có ít kios, sách cũ không còn phong phú nữa.

Gần đây, không còn Chợ sách cũ nữa, nhưng có nhiều cửa hàng bán sách cũ nằm trên đường Nguyễn Thị Minh Khai, từ khoảng đường Cao Thắng cho đến Nguyễn Thiện Thuật, mỗi cửa hàng đều có nhiều sách cũ, nhưng sách quý, hiếm thì hiếm có, bởi vì người ta đã có thể giữ sách trong tủ sách gia đình.

Sách tôi mua những quyển quý, hiếm thường đem đi đóng bìa simili, mạ chữ vàng ở nhà đóng sách Nguyễn Văn Hai trên đường Trần Quốc Toản, khi tôi đi nước ngoài, nhạc gia tôi gìn giữ dùm, sau này con gái tôi lấy làm tủ sách riêng, một số sách chưa đóng bìa đã không được bảo quản, trở thành thức ăn cho mối, tuy tôi có tiếc nhưng nghĩ đến lý Vô Thường của đạo Phật. Cần phải xả, bỏ hết những cái của ta, và cả ta để một ngày kia thân tứ đại trả về cát bụi, tâm thức này không vướng bận chút trần ai.

16-10-2011