Lạy là một h́nh thức tỏ ḷng tôn kính đối với bậc tối thượng như Trời, Phật, tổ tiên cũng như ông bà cha mẹ của chúng ta. Người xưa đặt ra những nghi thức áp dụng trong tôn giáo, tín ngưỡng, phong tục của từng nước khác nhau. Ở nước ta, phong tục áp dụng lạy Vua th́ 5 lạy, tổ tiên, thần linh cũng như người đă chết lạy 4 lạy, người sống lạy 2 lạy. Phật giáo lạy 3 lạy, tượng trưng cho lạy Phật, Pháp, Tăng đó là ba ngôi Tam bảo.
Nói chung, có bốn cách lạy ông bà, cha mẹ tạm gọi như sau:
1) Lạy
đúng cách.
2) Lạy giản cách.
3) Lạy phổ thông
4) Lạy đơn giản
- Lạy đúng cách c̣n gọi là "lạy lên gối xuống gối": Cách lạy này, người lạy đứng trang nghiêm, hai bàn tay nắm lại để dưới rốn, lúc bắt đầu lạy, hai cánh tay đưa ra trước, tạo thành một cung tṛn, càng tṛn càng tốt, hai bàn tay x̣e các ngón khít nhau, hai ngón cái nằm xuôi theo bàn tay, hai ngón giữa tay mặt và tay trái giao nhau. Đưa hai tay lên khoảng ngang đầu, xá xuống đồng thời đầu và thân cúi xuống một chút, xá ngang bụng, rút hai cánh tay vào bụng, rồi từ từ đưa ra đồng thời đưa lên ngang đầu để lạy xuống, thân cúi xuống theo hai tay ngang bụng, một chân bước tới, chân kia co lại, để quỵ gối xuống đồng thời hai bàn tay để lên đầu gối làm điểm tựa để thân ḿnh hạ xuống, rồi rút chân này ra sau để cả hai chân cùng qú gối, đồng thời hai bàn tay di chuyển úp xuống nền chịu cho đầu và thân cúi xuống, đầu chỉ cúi xuống chớ không chạm bàn tay hay nền nhà. Sau đó dùng hai bàn tay chịu xuống nền để lấy đà đứng lên, tước tiên ngẩng đầu và ḿnh lên, đồng thời rút một chân tới trước, để bắp chân và bắp vế thành thước thợ, hai bàn tay lại chụm vào nhau, đưa lên đầu gối để lấy đà đứng lên, đồng thời thẳng chân sau ra, thân thẳng lên, đồng thời thẳng chân thước thợ rồi kéo chân lui ra bằng với chân sau, c̣n hai tay tiếp tục đưa lên ngang đầu để xá xuống một xá rồi kéo hai bàn tay vào bụng (trên rốn), rồi từ đó đưa ra trước đồng thời nâng lên ngang đầu để lạy tiếp. Cứ mỗi lạy xong th́ xá một xá. Đây là cách lạy đúng quy cách.
- Lạy giản cách c̣n gọi là "lạy lên gối": Cách lạy này, khi lạy xuống th́ hai bàn tay không cần tỳ lên gối, mà nó xuống thẳng tới nền luôn, khi đứng lên mới đưa hai bàn tay đặt trên đầu gối để lấy đà.
- Lạy phổ thông: Đây là cách mà nhiều người áp dụng, không cần phải cung tay cho thật tṛn, hay bàn tay không cần x̣e ra mà một bàn tay nắm lại, bàn tay kia nắm bên ngoài, hai ngón tay cái áp sát để song song nhau, lạy chỉ lên gối mà thôi.
- Lạy đơn giản: Người lạy chỉ qú gối chấp hai tay lại xá hoặc lạy xuống, cách lạy này đơn giản nên không trang trọng.
Hai cách lạy trên dùng trong nghi thức tế lễ như cúng đ́nh hay đám cưới hỏi, chú rể và cô dây lạy ông bà và lạy họ, hai cách lạy sau cùng chỉ để lạy khi cúng kiến trong gia đ́nh như đám giổ, mừng thọ, mừng tuổi ông bà cha mẹ ngày tết.
Bốn cách lạy trên chỉ áp dụng cho phái Nam, c̣n phái Nữ có ba cách:
- Lạy đúng cách: Cũng cung hai cánh tay và hai bàn tay x̣e ra, giao nhau như Nam, nhưng sau khi xá xong th́ ngồi xuống, hai chân co về một bên duổi ra sau, khi ngồi xuống rồi, hai bàn tay x̣e ra chụm hai đầu ngón giữa lại, để gá trên hai bắp vế, rồi từ từ đưa lên ngang đầu để xá xuống, đầu và người cúi xuống một chút, rồi đưa lên ngang đầu để lạy xuống, đầu và người cúi xuống, khi hai tay ngang khoảng ngực th́ dang hai bàn tay ra chừng một gang, để cúi đầu xuống khoảng giữa hai bàn tay, cách mặt nền nhà chừng một gang tay rồi đầu và thân ngẩng lên, đồng thời đưa hai cánh tay gần lại, để hai ngón giữa chạm nhau, rồi đưa lên ngang đầu xá xuống đồng thời đầu và thân cúi xuống theo. Sau đó tiếp tục lập lạy.
- Lạy giản cách: Hai tay chấp lại, sau khi xá rồi th́ ngồi xuống như cách trên, hai bàn tay chấp lại khi xá, nhưng khi lạy lúc đầu cúi xuống hai bàn tay cũng phải dang ra, khi đầu và thân ngẩng lên th́ hai bàn tay lại chấp lại.
- Lạy đơn giản: Là qú xuống châ;p hai tay lại xá hay lạy xuống, đây là lạy đơn giản, không đúng cách cho phái nữ.
Lạy ở đám tang: Khi đám tang diễn ra, người xưa qui định mặc dù người chết đă tẩn liệm vào trong ḥm rồi, nhưng c̣n ở trong nhà cũng như là c̣n sống, vậy th́ chỉ lạy 2 lạy đối với người chết vai vế lớn hơn ta hoặc là chỗ quen biết, xóm giềng mà lớn tuổi hơn ta. C̣n vai vế nhỏ như em út, con cháu hoặc tuổi nhỏ hơn ta, chỉ đốt nén hương, tưởng niệm mà thôi.
Đối với thân nhân người đă mất. theo quan niệm xưa, người ta lạy người chết bao nhiêu lạy là người chết nợ người lạy bấy nhiêu, cho nên con cháu trả hiếu cho cha mẹ là phải lạy trả lại bấy nhiêu. Đôi khi v́ chỗ thật thân thiết, người đi viếng tang xin thân nhân miễn lạy trả lễ.
Có những người thân thiết, v́ không thể đưa đám khi di quan, sau khi lạy 2 lạy, người ấy ngưng một chút lại lạy tiếp 2 lạy nữa.
Hiểu và áp dụng đúng cách trong lễ lạy chẳng những chúng ta giữ ǵn được phong tục tốt đẹp của dân tộc ta mà c̣n làm cho sự lễ lạy được trang nghiêm thêm ư nghĩa cho việc hành lễ.
16-8-2009