Nhớ về họa sĩ Loka

Hôm nay tự nhiên tôi nhớ đến họa sĩ Loka, anh tên thật là La Doãn Hân sinh tại Hội An năm 1925 và mất ngày 24-4-2013 tại Rosemead Califinia, thọ 88 tuổi.

Sở dĩ tôi biết anh Loka vì năm 1956, Đệ nhất Việt Nam Cộng Hòa có tổ chức Triển Lãm, người ta muốn chưng bày quyển Hiến Pháp đầu tiên của Việt Nam Cộng Hòa bằng quyển sách viết tay bìa da mạ chữ vàng, việc viết sách ấy giao cho nhà in Iform là nhà in danh tiếng thời bấy giờ, nó được giao in vé số Kiến Thiết Quốc Gia, nhà in giao trách nhiệm cho Hoạ sĩ Phạm Thăng viết, lúc đó tôi ở trọ nhà anh, nên anh đưa tôi đi theo thức đêm với anh để giúp anh vài việc lặt vặt, anh lại nhờ họa sĩ Loka cũng đến đó giúp anh vài việc, cho nên tôi quen biết với anh Loka, sau đó anh Loka giúp vẽ font cho đoàn Cải lương Thúy Nga, anh Loka đã cho vé tôi đi xem tuồng hát Khi hoa Anh Đào nở của đoàn nầy khai trương ở rạp Chiếu bóng Khải Hoàn do cô đào Bích Sơn và Thành Được thủ vai đào kép chánh diễn. Có lẽ đó là lần đầu tiên Thành Được lên sân khấu và thành công ngay từ bước đầu nầy.

Sau đó tôi không có liên lạc chi với anh Loka, nhưng có lần đi xem đoàn Thanh Minh Thanh Nga diễn ở rạp Nguyễn Văn Hảo thấy có cảnh Thanh Nga đứng trên thuyền, font sau là cảnh nước biển mênh mông có sóng vổ vào mạn thuyền, cảnh ấy do họa sĩ Loka dàn dựng, có phải là tuồng hát Thuyền ra cửa biển ?

Có người không biết cho họa sĩ Loka là anh của nghệ sĩ La Thoại Tân, sai lầm vì họa sĩ Loka tên thật là La Doãn Hân sinh năm 1925 tại Hội An còn La Thoại Tân là biệt danh của Phạm Văn Tần sinh năm 1937 tại Sàigòn.

Tôi đã cố tìm trên Mạng nhưng không có ảnh của anh Loka (mong được sự giúp đỡ của mọi người cho tôi tấm ảnh của anh Loka).

Sở dĩ tôi viết về Loka vì anh là một họa sĩ tài hoa, dàn dựng hậu trường sân khấu từ đoàn Thúy Nga của anh Hoàng cũng là chủ nhân hãng bông gòn Bạch Tuyết trên đường Trương Tấn Bửu, Phú Nhuận Gia Định, cho đến đại ban Thanh Minh Thanh Nga vào thời hoàng kim của sân khấu Cải lương ở Thủ đô Sàigòn.

Soạn giả Nguyễn Phương viết nhiều về sân khấu cải lương, cũng có khi ông nhắc đến họa sĩ Loka.

Và một người khác viết về Loka:

Loka: Một họa sĩ bị lãng quên

Sắp tới tại Hà Nội sẽ tưng bừng mừng kỉ niệm 40 (năm) ngành sân khấu và có nhiều cuộc gặp gỡ, vui vẻ nhưng với ai kìa, với những nghệ sĩ, nghệ nhân còn đương chức, chứ còn “nghệ sĩ bị bỏ lại bên đời”… lại là nổi đau thầm lặng.

Có một lần tôi đọc 1 bài báo trên tờ TTCN (Tuổi Trẻ Chủ Nhật) của một tác giả viết về Hội An và đăng bức vẽ Hội An của họa sĩ LOKA. Tôi biết họa sĩ từ bức vẽ đó. Hôm khác tôi đến NVH Quận 5 xem triển lãm, tình cờ nghe họa sĩ Tốt mời một số hoạ sĩ khác đi thăm họa sĩ Loka nằm viện. Tôi vội vàng xin theo, mặc dù tôi chưa hề biết thân thế ông. Họa sĩ Loka vào nằm viện dưỡng lão với số tiền 60.000 đồng/ngày, quá đắt nhưng gia đình không thể bỏ rơi ông. Thấy vậy nhà thơ Kiên Giang lo làm thủ tục xin Hội Sân khấu cho ông được vào nằm viện miễn phí.

Họa sĩ Loka tên thật (là) La Doãn Hân, em trai của nhạc sĩ La Hối (tác giả nhạc phẩm Xuân và tuổi trẻ), anh nghệ sĩ La Thoại Tân. Ông sinh năm 1925 tại Hội An. Bước vào con đường hội hoạ bằng cách tự học, có 40 năm hoạt động trong ngành sân khấu - điện ảnh. Từ năm 1947 đến năm 1958 ông bắt đầu vẽ áp phích ciné cho các rạp hát: Ciné Nam Việt (Chợ Cũ), Văn Cầm (Nancy), Modern (Tân Định); Đại Nam, Thanh Bình... Từ năm 1959-1985 về vẽ cho sân khấu kịch - cải lương qua các đoàn Thúy Nga, Út Bạch Lan - Thành Được, Kim Chưởng, Thanh Minh - Thanh Nga, Minh Vương, Trăng Mùa Thu, Sao Ngàn Phương, Văn Công TP, Kim Cương, Bông Hồng, Hoàng Thi Thơ, Túy Hoa... và nhiều đoàn tỉnh. Năm 1990 vì tuổi già sức yếu ông đã trở về nhà ngồi bên giá vẽ, vẽ lại những bức tranh về phố cổ Hội An, bỏ lại bên đời những năm tháng “lãng tử”.

Trên một tờ (số) báo Bút Thép năm 1964 có viết “La Doãn Hân là người đã đóng góp rất nhiều vào công cuộc đưa hội họa vào sân khấu ca kịch, từ năm 1954”. Ông đã có dịp đi Nhật, Hồng Kông để nghiên cứu nghệ thuật kiến trúc hình thức trên sân khấu. Năm 1952 với vai trò họa sĩ thiết kế sân khấu cho “Đoàn Văn nghệ Việt Nam” do Hoàng Thi Thơ và nhạc sĩ Lê Thương phụ trách sang Nhật trình diễn đã để lại nhiều ấn tượng đẹp. Năm 1964 ông làm giám đốc kiến trúc sân khấu cho đoàn “Tiếng hát dân tộc”. Tôi tìm đến nhà thăm ông sau khi (ông) ra viện, người ông yếu lắm, tai lãng và ông đã kể lại với tôi “thật tình mà nói, hồi còn cầm cọ vẽ cho các đoàn có lắm lúc tôi cũng muốn bỏ nghề vẽ phông màn cho cải lương nhưng lời ca tiếng nhạc từ những bài vọng cổ cứ ám ảnh, tôi không bỏ được nghề. Giờ già rồi, ngồi nhà tôi buồn lắm”.

Làm họa sĩ thiết kế thời ông cũng lắm nhiêu khê, hồi đó nghệ sĩ hát còn kéo “micro” dây nên cảnh không được cao quá sẽ đụng dây, di chuyển thì khuôn vẽ quá 1m cũng bị phàn nàn. Ông tâm sự “có một lần ông bầu bảo tôi vẽ cảnh trí cho vĩ đại, tôi đồng ý nghe theo. Đoàn diễn xong đêm cuối, đổi bến hát phải để lại một nửa cảnh ở phòng vẽ còn mấy ông dọn cảnh thì la làng “ông vẽ cho to, cho nhiều rồi đi mà mướn tàu chở”. 

Có một thời theo chân các đoàn hát dọc xuôi, xuôi dọc “lãng tử giang hồ”, thế mà giờ đây không một ai còn nhắc đến tên ông. Nhìn thấy nhiều nghệ sĩ “trẻ” được phong danh hiệu NSƯT mà chạnh lòng cho ông. Một thời say mê thiết kế, cách tân cho sân khấu nhưng lại bị đời lãng quên. 

Thanh Tú

866407022025