B́nh-nguyên Lộc

(1914-1987)

B́nh-nguyên Lộc tên thật là Tô Văn Tuấn, trong giấy khai sinh ghi sinh ngày 7 tháng 3 năm 1915, nhưng thật ra ông sinh năm 1914, tại làng Tân Uyên, tổng Chánh Mỹ Trung, quận Tân Uyên, tỉnh Biên ḥa (nay thuộc huyện Tân Uyên, tỉnh B́nh Dương), con ông Tô Phương Sâm làm nghề buôn gỗ, mẹ là bà Dương Thị Măo.

Lúc nhỏ, ông có học chữ Nho với ông thầy Nho trong làng, sau đó ông theo học trường Tiểu Học Tân Uyên, năm 1929 ông thi đậu vào trường Pétrus Kư, năm 1933 đổ bằng Thành Chung (Diplôme d Études Complémentaires hay Diplôme d'Études Primaire Superieur Indochinois, c̣n gọi là Bằng Cao đẳng tiểu học)

Năm 1934, B́nh-nguyên Lộc thôi học về quê cưới vợ là Dương Thị Nguyệt,  năm sau, ông thi vào làm thư kư hành chánh, nhưng phải đợi một thời gian khá lâu mới được tuyển dụng vào làm công chức tại Kho bạc (Ty Ngân khố) tỉnh Thủ Dầu Một (B́nh Dương). Năm 1936, ông được đổi về Sàig̣n làm nhân viên kế toán ở Kho bạc Sàig̣n (Tổng Ngân Khố). Ông khởi sự viết viết văn vào thời kỳ này, chuyện ngắn đầu tay của ông là Phù Sa, đăng trên tạp chí Thanh Niên do KTS Huỳnh Tấn Phát chủ trương, ông cũng khởi thảo tác phẩm Hương gió Đồng Nai và hoàn tất năm 1943, nhưng đă mất bản thảo trong chiến tranh.

Năm 1944, B́nh-nguyên Lộc bị bệnh tâm thần, nên xin nghỉ dài hạn không lương, rồi từ đó không trở lại làm việc nữa. Năm 1945, ông tản cư, năm sau hồi cư về Lái Thiêu, từ năm 1949 ông và gia đ́nh định cư ở Sàig̣n.

Ông gia nhập làng văn từ đây, Năm 1950, ông viết cuốn Nhốt gió và xuất bản cùng năm. Sau đó, B́nh-nguyên Lộc làm thư kư ṭa soạn cho vài tờ báo xuất bản tại Sài G̣n. Năm 1952, ông chủ trương tờ Vui sống, tuần báo văn nghệ quy tụ nhiều cây bút nổi danh đương thời như Đông Hồ Lâm Tấn Phác, Thanh Nghị Hoàng Trọng Quị, Lê Trương Ngô Đ́nh Hộ, Thiếu Sơn Lê Sĩ Quí, Sơn Nam Phạm Minh Tày ... Năm 1956, ông cùng các văn hữu cho ra tờ Bến Nghé, tuần báo văn nghệ mang màu sắc địa phương đất Gia Định xưa. Ngoài ra, ông cùng các đồng nghiệp thành lập Nhà xuất bản Bến Nghé, xuất bản các tác phẩm văn chương mang sắc thái Đồng Nai, Bến Nghé. Ông đă cộng tác với các báo Tiếng Chuông, Tiểu Thuyết Thứ Bảy, Nhân Loại, Bách Khoa, Văn … Ông (ốm) giao du mật thiết với Nguyễn Ang Ca (mập), khi hai ông đi chung với nhau, văn hữu thường gọi đùa là “Thằng Mập, Thằng Ốm” theo phim hài của Pháp. Ông là Hội Viên Hội Đồng Văn Hóa Giáo Dục của Việt Nam Cộng Ḥa.

Sau khi Cộng Sản chiếm miền Nam năm 1975, B́nh-nguyên Lộc được nhà cầm quyền đương thời mời tới dự một lần họp với các nhà văn khác tại Bộ Thông Tin cũ, để các nhà văn biết đường lối viết theo chánh sách của chế độ mới, B́nh-nguyên Lộc đă nhiều kinh nghiệm viết lách, được giải thưởng Văn chương toàn quốc là Hội Viên Hội Đồng Văn Hóa Giáo Dục của Việt Nam Cộng Ḥa, để giữ vẹn thanh danh của ḿnh, cho nên ông phải lách, từ lúc đó về nhà đóng cửa không hề cầm bút, tô vẽ ca ngợi chế độ Xă hội chủ nghĩa.

Năm 1985, ông được con trai bảo lănh sang Mỹ trị bệnh. Định cư ở Sacramento, thủ phủ California, B́nh-nguyên Lộc lại tiếp tục cầm bút sáng tác và đă mất tại đây vào ngày 7 tháng 3 năm 1987 v́ bệnh huyết áp, thọ 73 tuổi.

Ngoài B́nh-nguyên Lộc, ông c̣n dùng  nhiều bút danh trong quá tŕnh sáng tác. Dưới đây là một số bút danh khác: Phong Ngạn: bút danh của tiểu thuyết dă sử Quang Trung du Bắc và Tân Liêu Trai. Phóng Ngang, Phóng Dọc: biến thể của Phong Ngạn, bút danh của những bài trào phúng. Tŕnh Nguyên: bút danh cho một truyện dài kỳ đăng báo, tiểu thuyết dă sử liên quan đến cuộc chiến Việt Chiêm, chỉ xuất hiện trong một truyện. Tôn Dzật Huân: bút danh của truyện trinh thám, là một loại đảo chữ biến thể từ tên thật Tô Văn Tuấn, chỉ dùng một lần. Hồ Văn Huấn: bút danh của khảo cứu Sửa sai cổ sử, cũng là đảo chữ, biến thể từ tên Tô Văn Tuấn, xuất hiện từ khi ở hải ngoại. Diên Quỳnh: bút danh của chỉ một truyện vừa và của một truyện ngắn.

Tác phẩm của ông gồm nhiều chuyện ngắn đăng rải rác trên các báo, một số truyện dài trước đăng trên các nhật báo, sau ông cho xuất bản thành sách.

Trong số các tác phẩm của ông có truyện dài Ḍ Dọc, được giải thưởng Văn Chương Toàn Quốc năm 1959-1960, đă nâng tên tuổi ông lên rất cao, c̣n truyện ngắn có Rừng Mắm đă được nhiều tuyển tập đăng lại, được nhiều người đánh giá là một tác phẩm giá trị.

Ngoài các tác phẩm văn học, B́nh-nguyên Lộc c̣n để tâm nghiên cứu về nhân chủng học và ngữ học, ông đă cho xuất bản quyển Nguồn Gốc Mă Lai Của Dân Tộc Việt Nam, Lột Trần Việt Ngữ, Thổ Ngơi Đồng Nai …

Quyển Nguồn Gốc Mă Lai Của Dân Tộc Việt Nam là một công tŕnh nghiên cứu có giá trị và dày công phu, có người phê b́nh quyển sách này, cho rằng ông quen theo bút pháp tiểu thuyết của ḿnh nên có vài điểm chưa được mạch lạc.

B́nh-nguyên Lộc có kỷ thuật viết tiểu thuyết kích thích tâm lư độc giả phải đọc tới những trang tiếp theo để biết được chuyện ǵ sẽ xảy ra, một cái ǵ đó mà người đọc cần phải t́m hiểu, khám phá, trong một truyện ngắn, B́nh-nguyên Lộc cho ta thấy kỷ xảo này của ông; ông tả một người khách đi xe taxi, bắt gặp một gói giấy của người khách đi trước bỏ quên, trong ấy có vài vật, thế là ông dẫn độc giả đoán người bỏ quên vật trên xe là đàn bà hay đàn ông, có nhà cửa riêng hay chưa, nhà có người làm hay không …

Chẳng hạn như trong Gieo Gió Gặt Bảo:

… Bà Nhâm lại phải nói một ḿnh, không được kẻ đối thoại cho vào tai lời nào cả. Bà ta cũng khá tinh mắt nên nhận thấy là Hảo lo ra. Không biết bạn có chuyện ǵ rối trí, bà ngó ra sau huớng mà Hảo thường ḍm, th́ thấy ông Nho đang đứng tṛ chuyện với một cô gái đẹp.

“À, ra nó ghen!” Bà Nhâm nghĩ thầm như vậy rồi cười lớn lên.

Nhưng lạ quá! Hảo loại gọi chồng mà rằng:

-   Anh Nho à, em c̣n nói chuyện lâu với bà Nhâm, anh lấy xe đưa em nó dạo mát đi, để em về bằng taxi.

Bà Nhâm thật là điên đầu: “Th́ ra không phải nó ghen. Ghen sao dán bảo chồng đưa cô ấy đi dạo mát?”

Khi Nho và Liên lên xe, xe chạy khuất dạng, Hảo lật đật giă từ bà Nhâm, khiến bà nầy lại lập ra một giả thuyết mới: “À, ra nó hẹn ai! Chà con mẹ này khả nghi lắm đấy!”

Kỹ thuật thứ hai là ông ưa phân tích tâm lư nhân vật:

“Ư quấy bỗng đột ngột xẹt qua trí Nho, khiến ông hoảng hốt, ông nghĩ nếu có một cái máy ǵ để đo ḷng người th́ nó sẽ ghi ra biết bao điều nhơ nhớp. Như trường hợp của ông đây. Khi không đang là người hẵn ḥi bỗng trong giây phút ngắn lại đục long đục dạ như một kẻ vô liêm.

“Bậy, Bậy lắm” ông đă tự trách như vậy hồi năy, rồi đâm ra ghét bạn hữu đă nghĩ xằng, gợi cho ông điều không hay. Ông đă lập nghiêm chào họ để dắt Liên vao rạp. Nhưng ngồi năy giờ, nhũng ư nghĩ bất chánh lỡn vỡn trở về sau một lúc lâu bị xua đuổi. Chúng nó trở về, ban đầu rụt rè lấp ló nhưng sau, chúng đâm bạo, nhào càng tới và cố ĺ không chịu đi nữa.

“Không sao!” Nho tự an ủi ông, rồi nói với lũ khốn nạn kia. “À, quân bây không chịu đi à? Được th́ cứ mà ở đó. Nhưng ta đây quyết không nghe lời quân bây th́ quân bây làm ǵ ta được. Ừ, làm ǵ ta được. có giỏi thử xem!”

B́nh-nguyên Lộc có nghiên cứu về kỹ thuật viết tiểu thuyết, ông có căn bản lư thuyết và chịu ảnh hưởng kỹ thuật tiểu thuyết Tây phương, cho nên bút pháp viết tiểu thuyết của ông rất già dặn.

Nhà văn thường diễn đạt cảm giác qua từ THẤY như “Tôi thấy thương hắn!” c̣n ông th́ viết: “Hảo NGHE thương chồng hơn bao giờ hết.”

C̣n nữa:

“Hai vợ chồng ông Nho đậu xe ở đường trong rồi đi bộ ra phía Đồng Khánh cho vui chơn. Vợ chồng dắt tay nhau đi trước, Liên lót tót theo sau. Nhưng trái với thói quen, Hảo đi bên trái Nho, chớ không đi bên mặt tức phía trong, để núp xe.

Hảo day lại nói với đứa cháu gái:

-      Liên đi lên ngang hàng để nói chuyện với chị, sao lại đi riêng ra như vậy ?

Liên bước lên hàng trên, đi bên trái của Hảo, tức phía ngoài đường.

-                              Ấy, xe nó ăn em bây giờ, đi phía trong!

Mục đích của Liên là để người lạ nh́n vào, biết người đi bên tay trái của đàn ông là vợ, đó là tác giả muốn đem sự hiểu biết của ḿnh theo phép xă giao Tây phương dể phổ biến cho người đọc.

Qua nhiều nhân vật, t́nh tiết trong tiểu tuyết của ḿnh, B́nh-nguyên Lộc thường tŕnh bày nếp sống của nguời Việt chịu ảnh hưởng Tây phương như đoạn van dẫn trên.

Ông viết nhiều đề tài, thường chọn bối cảnh miền Đông, nhưng ngược lại truyện Rừng Mắm trong Tập truyện Kư Thác, ông chọn bối cảnh miền Tây là một truyện ngắn đặc sắc nhứt của ông, chẳng những nó nói lên được đời sống của những người dân tiên phong khia phá miền cực Nam nước Việt, mà nó c̣n nói lên sự hy sinh, tính cần cù, chí nhẫn nại, t́nh yêu quê hương là ca’ tính của người miền Nam. Chúng ta thử đọc lại một đoạn Rừng Mắm:

Bờ biển thoai thoải dốc xuống, trông rừng cây lạ ấy như một đạo binh núi, tuôn tràn từ trên cao xuống mé biển ngoài xa.

Xa, xa lắm, có những cây mọc lẻ tẻ như những tên lính xung phong mau bước tiến tới để hăm thành lập công.

- Nh́n xuống gốc cây! Ông nội bảo.

- Nước chưa lớn hẳn, để lộ bùn đen dưới gốc cây ra. Bùn đen từng nơi lại trắng xóa những đóa hoa năm cánh, hai màu đối chọi trông rất đẹp.

- Cây ǵ mà lạ vậy ông nội? Trổ bông ngay dưới gốc.

Bông trổ trên đầu những cái rễ ăn lên mà người ta gọi là rễ gió. Cây này là cây mắm, đây là rừng mắm đấy.

- Cây mắm? Sao tui không nghe nói đến cây ấy bao giờ.

- Con không nghe, v́ cây ấy không dùng được để làm ǵ cả cho đến làm củi chụm cũng không được.

- Vậy chớ trời sanh nó ra làm chi mà vô ích dữ vậy ông nội, lại sanh hằng hà sa số như là cây cỏ ấy.

- Bờ biển này mỗi năm được phù sa bồi thêm cho rộng ra hàng mấy ngàn thước. Phù sa là đất bùn mềm lủng và không bao giờ thành đất thịt được để ta hưởng, nếu không có rừng mắm mọc trên đó cho chắc đất. Một khi kia mắm sẽ ngă rạp. Giống tràm lại nối ngôi nó. Rồi sau mấy đời tràm, đất thuần, cây ăn trái mới mọc được.

-o-

Thấy thằng cháu nội ngơ ngác chưa hiểu, ông cụ vịn vai nó mà tiếp:

- Ông với lại tía con là cây mắm, chơn giầm trong bùn. Đời con là đời tràm, chơn vẫn c̣n lấm bùn chút ít, nhưng đất đă gần thuần rồi. Con cháu của con sẽ là xoài mít, dừa cau.

Đời mắm tuy vô ích, nhưng không uổng, như là lính ngoài mặt trận vậy mà. Họ đă ngă gục cho kẻ khác là con cháu họ hưởng.

Con, con sắp được hưởng rồi, sao lại muốn bỏ mà đi. Vả lại con không thích hy sinh chút ít cho con cháu của con hưởng sao?

Thằng Cộc nh́n lại ông nội nó và thương không biết bao nhiêu ông già đă bỏ mồ bỏ mả ông cha để h́ hục năm năm trong đồng chua, nước mặn của ổ Heo.

Dĩ văng, một thứ b́nh cũ rượu mới. Người Việt Nam ở thôn quê, ai đă sinh trước trận thế chiến thứ hai đều có ít nhiều dĩ văng của ḿnh về Hát bội, c̣n nếu ai có tâm hồn nhạy cảm hơn lại chẳng có thêm t́nh cảm ngây thơ. Cả hai thứ đó B́nh-nguyên Lộc đă tạo nên một cốt truyện T́nh Thơ Dại trong Tập truyện Nụ Cười Nước Mắt, gợi nhớ dĩ văng xa xưa đầy xúc cảm :

Một lát sau đó cô Ba hết cười rồi ngồi phệt xuống băi cỏ, níu tôi ngồi xuống theo.

Bấy giờ cô gái vui tươi kia buồn vô hạn, nh́n vào khoảng không rất lâu, đoạn day qua, cúi hôn lên đầu tôi và nói :

-        Em nè, chị cám ơn em lắm. Em đă làm cho chị sung sướng không biết bao nhiêu. Nhưng chừng ấy chị đă già rồi em à, đâu c̣n hát chung với em được.

-    Chị làm sao mà già được.

-        Em xem nước dưới kia và những cọng rác trôi trên mặt nước. Nước ấy và rác ấy trôi ngang qua đây, rồi đi thẳng luôn ra biển không bao giờ trở lại chốn nầy cả. Tuổi tác con người cũng thế em à ! Em hai mươi tuổi là chị đă ba mươi rồi.

Tôi không hiểu ǵ về những câu triết lư về kiếp người cả, nhưng tôi ngây ngất v́ được cô Ba hôn lên đầu, nên nói một câu vô nghĩa :

-    Ừ đúng vậy, mà em sẽ hát với chị.

-    Mộng ảo ! Chị sẽ già...

-    Chị mà làm sao già được.

Cô Ba chỉ thờ dài.

Lâu lắm, tôi hỏi :

-    Sao chị không muốn hát với em ? Em ưa ẵm chị lúc chị ngă.

-        Chị chỉ mong được thế, nhưng như đă nói chị sẽ già em à. Hay là giờ chị ẵm em trước, cũng thế thôi.

Nói xong, cô Ba ẵm ngửa tôi trên tay rồi cúi xuống nh́n thẳng vào mắt tôi mà cười, cười nhưng đôi mắt buồn hiu.

Tôi sung sướng đê mê, úp mặt vào ḷng cô Ba mà khóc. Bỗng nghe một tiếng nấc, day mặt ra tôi thấy cô Ba cũng khóc. Măi cho đến ngày nay mà tôi c̣n nghe cái cảm giác nóng hổi trên má do những giọt lệ của cô Ba rơi xuống đó, gây ra.

Cô Ba thút thít nói :

-        Muôn ngàn năm sau, chị sẽ nhớ đến buổi chiều hôm nay, buổi chiều sung sướng nhứt của đời chị.

Bút pháp của B́nh-nguyên Lộc vượt trội hơn những nhà văn thuở trước, ông hành văn gọn gàng, đôi khi làm cho đối thoại trở nên “nhát gừng”. Ông không dùng ṛng tiếng miền Nam, nhưng vẫn có:

Thằng Cộc về tới nhà th́ cơm trưa đă dọn xong.

-         Mầy đi đâu mà tới đứng bóng mới về ?

-         Tui đi lượm lông chim lông-ô.

-         Lông đâu ?

-         Mà kiếm hoài hổng có.

-         Mồ tổ cha mầy, nhiều chuyện. Chim lông-ô đời xưa mới có chớ đời nay đâu c̣n nữa. Mai gặt nghe không ? Ăn cơm khuya rồi xuống đồng cho sớm, đừng đi đâu hết.

 

B́nh-nguyên Lộc là một nhà văn tên tuổi ở Việt Nam, nhưng ông không phải là nhà văn truyền thống miền Nam, v́ bút pháp của ông không dùng ṛng giọng miền Nam, kỹ thuật điêu luyện chịu ảnh hưởng nhiều của Tây Phương thời bấy giờ.


Một số lớn truyện của ông đăng trên các báo, có tài liệu cho rằng có khi ông viết cùng lúc cho 14 tờ báo khác nhau, v́ tiểu thuyết đăng trên báo nên thường các nhà văn kéo dài t́nh tiết, đối thoại. V́ thế, so với truyện ngắn, loại này ông thành công hơn tiểu thuyết. Tiểu thuyết của ông có thể xếp vào loại tiểu thuyết tâm lư t́nh cảm.


Truyện dài và Tập truyện của ông gồm có:

Về Nghiên cứu:

Về Thi ca:

Khởi thảo SG 1980
Sửa chữa KY 2011