Các công tŕnh
Văn học quốc ngữ miền Nam
*
Tiết 3: Thơ
I.- Đại Cương :
Nếu báo chí giữ vai tṛ khá quan trọng trong việc truyền bá chữ quốc ngữ ở giai cấp trung lưu, Thơ lại giữ một vai tṛ quan trọng trong việc phổ biến chữ quốc ngữ trong giai cấp b́nh dân ở miền Nam.
Thơ là danh từ của người miền Nam dùng, để chỉ cho các loại truyện như Thúy Kiều, Lục Vân Tiên, Phạm Công Cúc Hoa..., c̣n danh từ truyện là để chỉ cho truyện Tàu như Tam Quốc Chí, Tây Du Kư, Thuyết Đường... Chúng tôi dùng từ Thơ trong tiết nầy, cốt để giữ nguyên danh từ thông dụng của nó ở miền Nam.
Tất cả thơ đều soạn theo thể thơ Lục Bát của Việt Nam ta, căn cứ và
o quá tŕnh sau đây, chúng tôi xếp thơ trước truyện và tiểu thuyết.Tóm lại thơ in và phổ biến
qua chữ Quốc ngữ có từ năm 1875, nhưng đó là Kim Vân Kiều chưa chắc nó đă được ưa chuộng v́ là áng văn chương tuyệt tác, có nhiều điển tích, người b́nh dân khó hiểu, phải đợi đến sau năm 1889,khi quyển Lục vân Tiên và Phan Trần ra đời, người b́nh dân mới có thể bắt đầu ưa chuộng thơ, chính trên sách Lục vân Tiên cũng ghi thơ văn b́nh dân (Poème populaire).Từ đó thơ được giới b́
nh dân ưa chuộng, các nhà văn thời ấy đua nhau sáng tác, cho đến năm 1907, đă có thêm những quyển thơ sau đây, xuất bản tại nhà in Saigonnaise:- Lâm Sanh Xuân Nương soạn giả Nguyễn
Kim Đính (1)
- Trần Đại Lang -
- Dương Ngọc - Bà Huỳnh Kim Danh
- Trương Ngộ -
- Quang Âm giáng thế -
- Trần Sanh Ngọc Minh - Nguyễn Bá Thời
- Bạch Viên Tôn Các -
- Đào Trinh Luông Sanh -
- Lư Công - Nguyễn Bá Thời
- Ngọc Cam Ngọc Khổ - Nguyễn Bá Thời
- Chiêu Quân Cống Hồ - Đặng Lễ Nghi
- Thoại Khanh Châu Tuấn - Bà Huỳnh Kim Danh
- Thạch Sanh Lư Thông - Hà Trung
- Tống Tử Vưu -
- Lang Châu -
- Lâm Sanh Lâm Thoại -
- Tiên Bửu -
- Mục Liên Thanh Đề - Bà Huỳnh Kim Danh
- Tam Nương -
- Trương Ngáo - Hoàng Minh Tự
- Mụ Đội -
- Nam Kỳ -
- Học Tập Qui Chánh -
- Kiều Truyện có giải nghĩa -
V́ thơ thuộc loại sách phổ biến trong giới b́nh dân, tŕnh bày hết sức đ
ơn sơ, không chú trọng ấn bản, từ lúc thơ được in trong những năm đầu tiên cho đến những năm sau nầy, nó vẫn được giữ y nguyên h́nh thức cũ, in khổ 16cm x 24 cm, trang b́a giấy màu loại mỏng, có vẽ h́nh để minh họa một cảnh nào đó trong nội dung, h́nh vẽ và tựa in một màu, đôi khi h́nh vẽ in một màu và tựa in màu khác, b́a màu khác, sách dầy kể luôn cả b́a là 16 hay 24 trang, b́a sau thường in danh mục các quyển thơ đă được in. Năm 1907, giá một quyển trung b́nh là 35 xu, đến thập niên 50, giá 2 đồng, đến thập niên 70 giá 10 đồng đến 20 đồng tùy sách dầy hay mỏng.Về cách tŕnh bày bên trong, mỗi hàng in cả 2 câu Lục và Bát thành một ḍng, không p
hân đoạn hay tiết mục ǵ cả. Có quyển v́ ngắn, nên trong có thêm h́nh vẽ cho đủ số 16 trang của quyển thơ, những quyển loại nầy có chua thêm dưới tựa ‘‘ Có h́nh ‘’.Thơ được sáng tác phần lớn dựa theo các chuyện cổ tích, như : Thạch Sanh Lư Thông, Nà
ng Út, Chàng Nhái Kiểng Tiên..., đựa theo tuồng tích truyện Tàu như Vơ Ṭng Sát Tẩu, Tề Thiên Đại Thánh loạn thiên đ́nh ...có liên quan đến thời sự như Sáu Trọng, Hai Đẩu, Sáu Nhỏ... có liên quan tôn giáo như Quan Âm giáng thế, Mục Liên Thanh Đề...Mặc dù cốt
chuyện soạn đúng theo quy ước, luôn luôn kết thúc có hậu, ân đền nghĩa trả, mọi gút đều được mở, nhưng v́ người ta quá yêu chuộng thơ, cho nên thơ được đặt thêm ra chẳng hạn như Hậu Lục Vân Tiên, Hậu Phạm Công Cúc Hoa, Hậu Bạch Viên Tôn Các...Một số cốt
chuyện đă được 2 tác giả soạn thơ, ví dụ như nhà xuất bản Phạm Văn Cường có thơ Trần Minh Khố Chuối của soạn giả Nguyễn Bá Thời, nhà xuất bản Phạm Văn Th́nh cũng có thơ Trần Minh Khố Chuối của soạn giả Nguyễn Văn Khoẻ.Đă là thơ th́ người ta không đọc, p
hải ngâm, nhưng giọng ngâm ấy đặc biệt có tánh cách ngâm thơ của người miền Nam, nó gần với giọng hát ru em của người miền Nam vậy.Như đă
tŕnh bày, thơ được phổ biến trong giới b́nh dân miền Nam, người ta chú trọng nội dung mà không quan tâm đến h́nh thức, do đó những tác giả của các tập thơ đều bị lăng quên, ngày nay khó sưu tầm được.Các tập thơ trước kia do nhà xuất bản Saigonnaise số 39-41 đ
ường Catinat (sau đổi là Tự Do, Đồng Khởi), hay nhà in Phạm Văn Th́nh số 179, rue d’Espagne (đường Lê Thánh Tôn), cho đến thập niên 60 vẫn c̣n có 3 nhà xuất bản : Thuận Ḥa, 54 Tháp Mười Chợ Lớn, Phạm Đ́nh Khương 31 Bd Bonhoure và Phạm Văn Cường 171 Đại Lộ Khổng Tử Chợ Lớn. Đến thập niên 70, chỉ c̣n có hai nhà xuất bản Phạm Đ́nh Khương và Phạm Văn Cường.Có quyển Lục Vân Tiên của nhà xuất bản Phạm Văn Th́nh, không ghi rơ nă
m in, nhưng có lẽ trước năm 1950, đă thấy ghi tái bản đến lần thứ 13, sau đó bản quyền nhường cho nhà Thuận Ḥa in tiếp, nhà xuất bản nầy cũng như nhà xuất bản Phạm Văn Cường sau nầy không ghi lần tái bản các quyển thơ.Các nhà xuất bản chắc có dụng ư riêng của họ là không ghi lần tái bản, đ
ể in lậu tránh việc xin cấp giấy phép. Do đó, chúng ta không thể biết được một số quyển thơ đă tái bản vào năm nào.Cũng như truyện Tàu sau nầy, phải nói người b́nh dân rất ưa chuộng thơ, đêm đêm bên ngọn đèn dầu, một người nằm đọc thơ cho những người khác cùng nghe, đấy cũng là cách giải trí của người b́nh dân ở thôn quê ngày trước, thỉnh thoảng họ mới đ
ược giải trí với những đoàn hát bộ khi ở đ́nh làng có cúng kỳ yên, giỗ thần, năm chỉ một đôi lần, cho nên cùng nhau quây quần nghe đọc truyện ban đêm, khi mùa màng nhàn rỗi là một thú vui của họ, nhu cầu đọc truyện bắt buộc người ta phải biết chữ. Từ đó người b́nh dân mới cho con em cấp sách đến trường làng học đôi năm, họ không có cao vọng cho con cái học thành tài, làm thầy Thông, thầy Kư, mục dích của họ là học để biết đọc biết viết, nhất là đọc thơ cho họ nghe lúc nhàn rỗi. Đó cũng là yếu tố góp phần vào việc truyền bá chữ quốc ngữ buổi sơ thời ở miền Nam.Gần một thế kỷ đă
qua rồi, thơ khôn c̣n được sáng tác thêm nữa, trong danh mục chủng loại của thơ, chúng ta có thể tổng kết được số lượng sau đây :Các loại thơ đặt tiếp t
heo :
II.- Kết cấu nội dung :
Qua danh mục trên, chúng ta thấy một số lớn thơ được sáng tác theo chuyện cổ tích, hay truyện Tàu. Nhân vật đ
ược xây dựng đặt trên căn bản quan niệm xây dựng con người của Khổng giáọ Trai thời : Trung, Hiếu, Tiết, Nghĩa; gái thời : Công, Dung, Ngôn, Hạnh. Bối cảnh được xây dựng từ đồng quê cho đến triều đ́nh, cốt chuyện đi từ hoàn cảnh nhân vật nghèo khó, rồi dần dần bước lên đường công danh sau khi nhân vật chánh gặp nghịch cảnh trớ trêu, cay nghiệt do những kẻ có ác tâm hoặc nịnh thần ở triều đ́nh tạo ra, dù cho nghịch cảnh thế nào đi nữa, phần kết chuyện cũng phải có Hậu, nghĩa là người ngay được hưởng vinh quang, ân đền nghĩa trả, kẻ gian ác phải bị trừng phạt. Như Lục Vân Tiên sau cùng được lên ngôi thiên tử, sau khi trăi qua những nghịch cảnh bị mù ḷa, bị Trịnh Hâm gạt gẩm xô xuống biển Đông, bị Vơ Công đưa vào hang núi Thương Ṭng, nhưng những nghịch cảnh như thế, đều được Tiên, Phật ra tay tế độ cho, rồi Vân Tiên cũng được thuốc Tiên chữa cho mắt sáng, rồi ứng thí đỗ Quốc trạng, đi dẹp giặc Ô Qua, gặp lại Nguyệt Nga, cuối cùng một nhà đoàn tụ vinh hiển. C̣n những kẻ ác tâm như Trịnh Hâm th́ bị đắm thuyền chết đuối, mẹ con Thể Loan (gia đ́nh Vơ Công) bị cọp tha.Bối cảnh, nhân vật, t́nh tiết mỗi chuyện dù có khác nhau, nhưng nó đều có chung một mô thức như truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đ́nh Chiểu.
Thật ra th́ thơ hầu hết là chuyện cổ tích trong dân gian Việt Nam, một phần là truyện Tàu, chính Nguyễn Đ́nh Chiểu sáng tác Lục Vân Tiên cũng phải phỏng theo mô thức xây dựng con người Việt Nam chịu ảnh hưởng Trung Hoa về Tam Cang và Ngũ Thường của nam giới hay Tam Ṭng và Tứ Đức của nữ giới.
Chẳng hạn như chuyện Trần Minh Khố Chuối.
Trần Công một phủ quan giàu có, đă trộng tuổi mà chưa có con để nối dơi tông đ
ường, rồi một hôm đi cầu tự ở một ngôi chùa danh tiếng kia. Nơi dây, Trần Công gặp một viên quan Thị vệ cũng đi cầu tự, hai bên đồng cảnh ngộ nên kết nghĩa với nhau, họ hẹn ước gian khổ có nhau, và nếu hai nhà sau nầy kẻ sanh con trai, người sanh con gái, họ sẽ kết nghĩa thông gia.Sau khi cầu tự về,
Trần thị có mang, Trần công từ ấy gia công thi ân bố đức, rồi Trần Minh chào đời, gia đ́nh Trần công lại thi ân bố đức nhiều hơn, cho đến năm Trần Minh được 7 tuổi, Trần công mất, gia cảnh sa sút nghèo nàn, Trần Minh phải xin ăn nuôi mẹ, ngày th́ bửa đói bửa no, thân không mảnh vải che thân phải đóng khố.Rồi Trần Thị nhớ tới lời hẹn ước xưa, mới cùng Trần Minh đi t́m quan Thị Vệ, nhưng viên quan Thị Vệ nầy thấy cảnh nghèo của Trần Minh, bèn ngảnh mặt làm ngơ, mẹ con Trần Thị lại phải dắt díu tiếp tục ăn xin., rồi Trần Thị mất. Trần Minh tiếp tục sống tha phương cầu thực và đến huyện Vơ Khê tầm thầy học đạo.
Ở trường học, con nhà giàu có ỷ lại vào sự giàu sang của cha me chúng hiếp đ
áp Trần Minh đủ điều, chàng cam tâm nhẫn nhục cố gắng học với mục đích bảng hổ đề danh sau nầy.C̣n viên quan Thị Vệ sau khi xô đuổi mẹ con Trần Thị, muốn thử ḷng con gái là nàng Đệ Nhất, bèn thuật lại mọi chuyện của gia đ́nh Trần Minh và mối giây liên hệ với nàng, ông ta cho biết rằng nếu nàng đồng ư, ông sẽ gă nàng cho Trần Minh. Nàng tỏ bày bằng ḷng với số phận theo lời giao ước ngày xưa của cha mẹ hai bên. Ông ta giận dữ, phân tách thiệt hơn cho nàng nghe, sợ làm phật ư cha, nàng xin cha cho mở một cửa hàng với dụng tâm t́m cho gặp mặt đ
ể giúp đỡ Trần Minh. Nhờ đó nàng t́m ra manh mối Trần Minh, giúp Trần Minh phương tiện học hành, đi ứng thí, kỳ thi ấy chàng đỗ Trạng nguyên. Nam vương liền gả công chúa cho chàng.Sau khi bái tổ vinh qui, sum họp với nàng Đệ Nhứt, quan Thị Vệ bị sét đánh chết, sau khi cư tang, vợ chồng Tr
ần Minh trở lại triều đ́nh, được Nam Vương truyền ngôi, nàng Đệ Nhứt lên ngôi chánh hậu và công chúa giữ phận thứ phi.Chuyện Trần Minh không có nhiều t́nh tiết, nghịch cảnh trớ trêu dồn dập như Lục Vân Tiên. Trần Minh chỉ có nghèo và đi tới cùng cực của cảnh nghèo là phải đ
óng khố chethân, xin ăn qua ngày, phải chịu những cảnh ức hiếp của bọn học tṛ con nhà giàu, ấy là bối cảnh xă hội thời nào cũng có. Cũng cùng chung cái cảnh đoạn trường bị từ hôn như Lục Vân Tiên, nhưng Trần Minh chỉ gặp khổ chớ chẳng gặp cảnh hiểm nguy.Như đă
nói trên, chuyện xưa đều có chung mô thức, kết thúc phải đi đến chỗ tốt đẹp cho người Trung, Hiếu, Tiết, Nghĩa, phải ân đền oán trả, những cái oán mà con người chỉ trả trong giới hạn nào đó, nó không tương xứng với hành động đă gieo, th́ những kẻ gây oán phải trả theo luật nhân quả nhăn tiền, kết cục hết sức rơ ràng và minh bạch, nhằm mục đích ‘’ khuyến thiện, trừng gian ‘’.Đứng về mặt tôn giáo mà nói, nội dung các chuyện có ảnh hưởng các tôn giáo lâu đời ở nước ta như Phật, Khổng, Lăo, nó luôn luôn thích hợp với người b́nh dân. Họ tin tưởng vào đ
ức Phật Tổ để sống đời sống ăn hiền ở lành hay làm lành lánh dữ. Đề cao Trung, hiếu, tiết, nghĩa của đạo Khổng và cũng tin tưởng vào pháp thuật của tiên gia để trừ tà, ếm quỷ, cầu phong, đảo vơ những h́nh thức mà đời sống nông dân cần đến.Đọc qua thơ, sẽ thấy nội dung tŕnh bày triết lư sống phổ quát của người miền Nam, nó cũng là triết lư sống của người Việt vậy.
III.- Văn Chương thơ
Thơ như đă đề cập trước, chính danh nó là
truyện, như truyện Kiều, truyện Nhị Độ Mai trong chủng loại của Văn học Việt Nam. Vậy Thơ là truyện bằng thi ca, kể theo thể lục bát, h́nh thức của Thi ca b́nh dân, cũng có thể nói Thơ là truyện hay chuyện diễn ca, nghĩa là người ta dùng h́nh thức thi ca b́nh dân, để diễn các chuyện cổ tích và trích những đoạn truyện Tàu thành một khúc ca, v́ vậy mà cùng một chuyện có thể có vài ba tác giả.Chẳng hạn như thơ Phạm Công Cúc Hoa có bổn do Nguyễn Bá Thời soạn, có bổn do Nguyễn Văn Khỏe soạn, thơ Trần Minh khố chuối
cũng vậy, một vài chuyện do hai tác giả soạn như thế, tựa và lời diễn ca tuy có khác nhưng nội dung chỉ là một. Ví dụ :Thơ Chàng Nhái hay Thơ Chàng Nhái Kiểng
Tiên
Thơ Lư Công hay Thơ Lư Công Thị Hươu
...
Thể lục bát rất thích hợp cho h́nh thức diễn ca cho chuyện và cốt chuyện có sẵn, soạn giả chỉ dụng công diễn thành thi ca, nhiều khi diễn ca có tiết điệu mà không chú trọng về vần, cho nên nhiều vần bị gượng ép hay thất vận. Ví dụ :
đèn.Phạm Công ngẫm nghĩ gần xa,
Không thi th́ uổng công ta sách
hoặc :
Thà anh thác xuống suối vàng,
Để em ở lại cho nhàn tấm thân.
Em về ở với song thân
Để chi mà chịu nhọc nhằn thế ni ( 3 )
hoặc :
Lang vương đắc ư rượu đào giao bôi.Măng đương bàn bạc sự t́nh,
....
Chiêu Quân liếc ngó Vương Long,
Bèn trao mê dược tửu trung bỏ vào.
...
đành.Chiêu Quân thôi mới tâu vào,
Người Mao Diên Thọ Hớn trào gian hung.
Vốn tôi có sự cừu nhân,
Cho tôi tẩy oán thành thân mới
Trong số các soạn giả thơ - trừ Nguyễn Đ́nh Chiểu - chỉ có Hoàng Minh Tự gieo vần nghiêm chỉnh hơn cả.
Cũng có câu vần được dời từ chữ thứ
6 câu 8, sang chữ thứ 4 câu 8 như :tính đă ba năm. (5)Đoạn nầy nói việc mụ già,
Cưới dâu về nhà,
hay :
Gieo tiền thầy nói vội vàng,
Hoàng hậu rơ ràng, ḿnh mới thọ thai (6)
Cách gieo vần nầy, chúng ta thấy một số câu trong Chinh Phụ Ngâm :
Buổi hôm tuôn đẩy nước trào mênh mông.Ngập ngừng lá rụng cành trâm,
Buổi hôm nghe dậy tiếng cầm xôn xao.
Hẹn nơi nao, Hán Dương cầu nọ,
Chiều lại t́m nào có tiêu hao.
Ngập ngừng gió thổi áo bào,
Ngay chính trong Ca dao cũng có gieo vần như vậy :
a Hè,Chị Xuân đi chợ mù
hay :
độc cho bằng gió G̣ Công.Đèn nào cao cho bằng đèn Châu Đốc,
Gió nào
Về tiểu đối hay b́nh đối th́
rất hiếm, nhưng cũng có :Ầm ầm nổi trận phong lôi,
Sấm rền gió dập, sóng dồi mưa chang (7)
hay:
Băng truông tuyết đượm, qua đ̣ nắng chan (8)Ngày đêm lội suối qua đ̣,
Cũng dùng lối hồi văn như :
Nh́n nhau bốn mắt ṛng ṛng,
Nh́n nhau chạnh dạ xót ḷng biết bao. (9)
dùng lối điệp ngữ như
Tạc thù chén lại chén qua
Càng phân việc trước, càng ḥa chén sau. (10)
Như lối hồi văn và điệp ngữ trong Chinh Phụ Ngâm :
229 Chẳng hay muôn dặm ruỗi dong,
Ḷng chàng có cũng như ḷng thiếp chăng.
Ḷng chàng ví cũng bằng như thế,
Ḷng thiếp đâu dám nghĩ gần xa.
Hướng dương ḷng thiếp dường hoa,
Ḷng chàng lẫn thản e tà bóng dương.
Và :
225 Hoa trải nguyệt, nguyệt in một tấm,
Nguyệt lồng hoa, hoa thắm từng bông.
Nguyệt hoa, hoa nguyệt trùng trùng.
Trước hoa dưới nguyệt trong ḷng xiết đau.
Trong Ca dao cũng có :
Thiếp than cha mẹ thiếp nghèo,
Thiếp than phập thiếp như bèo trôi sông.
hay :
ng,Gió đưa gió đẩy về rẩy ăn c̣
Đôi chỗ có những câu thất luật như:
Gian nan bậu chịu trăm đường,
Nếu như
soạn giả cẩn thận trao chuốc câu văn, chỉ
cần đảo vị, đă tránh được thất
luật :
Hạ tờ anh muốn phân ly,
Lại e thất hiếu lễ nghi sanh thành.
Nhưng đặc tính b́
nh dân của Thơ là ở chỗ không dùng hay ít dùng đến điển tích, nhờ vậy người b́nh dân đọc dễ hiểu, chính chỗ đó, Thơ đă được họ ưa chuộng. Tuy nhiên không phải hoàn toàn không dùng điển tích và từ Hán Việt:Lâm Sanh nghe nói hột châu tuôn dầm.Xuân Nương phân hết đuôi đầu,
Những từ như Phụ vương, Hoàng Hậu, Thái Tử ... được dùng nhiều, cho nên người b́nh dân cũng dễ hiểu, tính chất b́nh dân c̣n ở chỗ hành văn b́nh dị, dùng từ thông dụng, có tánh cách địa phương như :
Muốn đưa cho Trạng dượu vàng kết đôi (14)Thầy Viên vội vả vái vang,
Lâm dâm miệng vái tứ phan chư thần (13)
Công Nương cũng dự hồng nhan,
Hành văn, người ta cố tránh những chữ th́, mà, là .. nhưng trong thơ không thiếu ǵ những chữ ấy. Đặc biệt soạn giả hay dùng: kia là, thay là
như từ đệm :Gắng công đèn sách thảo ngay kia là (PCCH)Dặn nhau cho chiếc chiếu manh kia là (Phạm Công Cúc Hoa)
Và cũng hay dùng từ ni :
ốn đoán thật quẻ ni (DN)Cớ nào mà chạy theo rừng thể ni (Hậu Chàng Nhái)
Mặc t́nh trai gái phỉ nguyền ḷng ni (Dương Ngọc)
Tôi mu
Sử dụng những từ đệm như trê
n, nó giúp cho soạn giả hành văn dễ dàng, nhưng chính ở chỗ đó làm hại văn chương, nó đă đẩy soạn giả tới chỗ không cần trao chuốc câu văn, lập đi lập lại một từ rất thông thường, như vậy làm cho bản văn trở nên tầm thường, thiếu tánh cách văn chương trao chuốc.Ngựa xe em đă sắm sanh sẵng sàng.Đôi khi, cách hành văn bỗng trở nên ví von như :
Anh nên day lại xem rành,
(Trần Minh Khố Chuối)
Như người ta nói đù
a một câu toàn là vần ‘’ s ‘’: Sáng sớm sắm sanh sữa sang sáng sủa sẵn sàng xuống sở ‘’.Thơ nói chung, soạn giả đua nhau sáng tác, nhà xuất bản đua nhau phát hà
nh, không chú trọng về h́nh thức tŕnh bày, về hành văn cho sáng sủa mang tánh chất văn chương, có những quyển đă tái bản 15 hay 20 lần, nhưng nó cứ y : ‘’ Bổn cũ soạn lại ‘’, nhiều lầm lỗi đáng trách, như tập Hậu Vân Tiên có h́nh của Nhà Xuất bản Phạm Văn Cường, in trọn trang 22 cũng là trang chót, in nhầm một đoạn của truyện Lục Vân Tiên từ câu 1943 đến câu 1996, cho nên bản Hậu Vân Tiên nầy không có đoạn chót.Các nhà xuất bản cũng không sữa chửa lỗi chánh tả, v́ chữ Quốc ngữ lúc c̣n phôi thai, chánh tả chưa phân minh hoặc do thợ nhà in sắp chữ sai.
Ngày nay muốn nghiên cứu về thơ, chúng ta sẽ gặp nhiều khó khăn do các nhà xuất bản không chú trọng về sản phẩm của họ, trước năm 1975 nhà phát hành Phạm Văn Cường, 171 Khổng Tử, Chợ Lớn vẫn c̣n in ấn phát hành các
lọai Thơ, Truyện, Tuồng. Nhưng độc giả đă hiếm rồi, sách in giấy xấu, khó lưu trữ, sau nầy sưu tập sẽ hết sức khó khăn.IV Kết luận
Sau khi nghiên cứu qua thơ, chúng ta thấy rằng nó đă được phổ biến một cách rộng răi trong giới b́nh dân, v́ từ ngữ và nội dung thơ mang tính chất b́nh dân, đ
ặc trưng nầy không thể phủ nhận được.Theo luật cung cầu tự nhiên, giới b́nh dân thuở trước giải trí khi làm việc th́ có câu ḥ, giọng hát, lúc ngày mùa nhổ mạ, cấy lúa, gặt hái, những đêm trăng thanh gió mát, xay lúa giả gạo. Lúc nhàn rỗi nằm nghe kể chuyện đ
ọc thơ, thỉnh thoảng xem hát bội ở đ́nh làng. Những thứ giải trí ấy, không chỉ thuần tính chất giải trí, nó c̣n mang tính cách giáo dục nữa.Chúng ta có dân tộc tính, nhưng không thể chối cải ảnh hưỡng sâu đậm và
lâu dài của tư tưởng học thuật Trung Hoa đối với đời sống tinh thần và vật chất của người Việt Nam, dân tộc chúng ta luôn luôn chống tính đồng hóa của người Trung Hoa, nhưng chấp nhận thu thái những tinh hoa văn hóa Trung Hoa và Ấn Độ và các nước khác. Cho nên quan niệm ‘’ Văn dĩ tải đạo ‘’ của Hàn Dũ, vẫn là quan niệm hàng đầu của những nhà văn thuở trước, điều nầy trong một số tập thơ cũng có nhắc tới như :Bao giờ nở phụ độc rày thơ nhơn.Trời kia hữu nhăn rất tài,
(Trần Minh Khố Chuối của Nguyễn Bá Thời)
ịa đầu đuôi tích nầy.Xem qua tích cũ ngậm ngùi,
Chí công thiên đ
(Hậu Thạch Sanh của Nguyễn Bá Thời)
Tu nhơn tích đức ḷng hiền,Ở cho biết ngải biết nhân,
Biết Trung biết hiếu quỷ thần cũng kiên.
(Mục Liên Thanh Đề của Bà Huỳnh Kim Danh)
Theo hiền lánh dữ tầm đàng chánh ngay.Hiếu trung người thế giữ toàn,
(Hoàng Trừu của Nguyễn Bá Thời)
Đến đ
ây chúng ta đă thấy quá tŕnh của chữ Quốc ngữ nó đi từ phiên âm đến ghép câu, điển chế, báo chí, diễn ca rồi nó sẽ đi đến dịch truyện Tàu và sáng tác tiểu thuyết sau nầy.Thơ đă trải qua giai đoạn phát sinh, hiện hữu và
suy tàn, nó đă làm tṛn nhiệm vụ một cách xứng đáng. Nó đă để lại trong văn học miền Nam một thời kỳ, như một cành hoa cỏ dại nở ven cánh rừng, bởi v́ nó là giai đoạn chập chửng, ḍ dẫm từng bước, để tiến nhanh khi đến giai đoạn trưởng thành của chữ Quốc ngữ.Đứng về mặt văn hóa, thơ là bước đầu tiên rồi sang truyện Tàu là nền tảng để xây dựng cho tiểu thuyết sau nầy, kể cả các mặt sáng tác và thưởng ngoạn, thơ đă góp phần vào nền văn
hóa đặc thù miền Nam.Ngày cuối năm 2000
Ghi chú :
( * ) Trở về Mục Lục