Đi một ngày đàng học một sàng khôn

Ngày xưa, có hai vợ chồng kia giàu có, chỉ sanh được một mụn con trai vì tính đần độn nên hàng xóm gọi là Ngốc, Ngốc lớn lên cha mẹ cưới cho một cô vợ tên Mén, vài năm sau cha mẹ Ngốc qua đời:

Vì từ nhỏ ỷ cha mẹ giàu có và được chìu chuộng nên Ngốc không chịu học hành gì cả, khi cha mẹ mất không biết cai quản trong nom nên gia đình ngày càng sa sút. Ngốc lần lần phải bán hết ruộng vườn để chi tiêu cuối cùng trở thành nghèo khó. Cha mẹ vợ thấy thế sợ vợ chàng cực nhọc nên bắt về định gả cho người khác, mất vợ Ngốc cũng không biết làm gì.

- Đi một ngày đàng học một sàng khôn, anh cứ ở nhà hoài mất vợ đến nơi rồi mà cũng không biết phải làm gì.

Nghe như vậy, sáng hôm sau Ngốc dậy thật sớm quyết đi học khôn, nhưng thật ra Ngốc không biết đi đâu và học những gì, sau khi thờ thãn ngoài đồng, Ngốc nghe mấy đứa mục đồng hát:

Đi một quãng đến chổ bờ đê nọ, Ngốc thấy anh nông phu đang đào chuột, ổ chuột có một cái hang và một cái ngách, anh nông phu đàomiệng hang ngó đầu ra ngách, khi đào ngách chuột lại ló đầu ở hang. Anh nông phu lấy làm tức giận nên nói:

Ngốc vừa đi đến một đám ruộng khác thì có một nông phu đi thăm ruộng anh nông phu này thấy đám ruộng gần bên có nước mà đám ruộng mình thì cạn khô nên nói:

Chàng Ngốc cũng cố gắng họ thuộc, trời trưa nắng, Ngốc lấy cơm mang theo ngồi dưới gốc cây ăn. Ăn no gió trưa mát mẻ, Ngốc ngủ một giấc đến chiều, thức dậy lại đi học khôn nữa.

Khi chàng Ngốc đi đến một cây cầu, gặp mấy ông làng đang nói chuyện lúc chàng đi ngang qua nghe họ nói:

Nghe xong Ngốc chỉ biết ừ hử mà thôi. Sáng hôm sau, Ngốc dậy sớm qua nhà vợ, khi chàng đến cổng thấy trong nhà họ hàng đông đủ, có trải chiếu bông có cỗ bàn. Ngốc sợ hãi không dám vào, nhình lại chung quanh có cỏ xanh mà chân đi đã mỏi, chợt nhớ tới đám mục đồng Ngốc liền nói to:

Nói xong Ngốc liền ngồi xuống đám cỏ. Trong nhà bên vợ Ngốc ai cũng lấy làm lạ vì từ trước tới nay Ngốc có tiếng là đần độn, sao hôm nay lại tỏ ra biết có chút chữ nghĩa, nên ông già vợ Ngốc sai một đứa ở ra rình nơi cổng xem chàng Ngốc còn định làm gì. Ngốc thấy ở cổng có người lấp ló nhìn chàng, Ngốc nhớ tới cảnh con chuột bị người nông phu hôm qua đào hang liền nói:

Đứa ở nghe thế chạy vào báo cho cả nhà biết, trong nhà bắt đầu lo sợ nhưng vẫn muốn thử xem Ngốc còn làm gì nữa, liền sai người ra cổng mời chàng vào nhà rồi dọn tiệc đãi Ngốc.

Đã mấy năm nhà nghèo nên thấy cỗ bàn la liệt thì ngốc cứ ăn, không thèm nói chuyện với ai cả. Mọi người cứ để mặc xem Ngốc làm sao. Ngốc thấy bàn mình đã hết thức ăn mà bàn khác thì bày ra để sẵn chưa có ai ăn, chàng chợt nhớ đến hai đám lúa nên lại nói:

Cả nhà vợ Ngốc nghe liền dọn cho chàng một mâm cỗ khác. Ngốc vẫn cứ thế mà ăn, lúc đã no say, chàng đứng dậy nói to cho mọi người nghe:

Đứa ở đi theo đến nhà Ngốc thì không dám vào nhà sợ chàng biết nên đứng ngoài hàng rào nhìn vào theo dõi mà thôi.

Từ lúc đi đến nhà vợ, Ngốc bận quần áo bị rận rệp chích nhiều lần nên khi về đến nhà Ngốc thay quần ra, ngồi bệch xuống ngạch cửa, trải quần trên hai bắp vế bắt rệp. Vừa bắt Ngốc vừa mắng nhiếc cho đã cơn giận vì chúng đã chích chàng cả buổi.

Tưởng hết Ngốc đứng lên xách quần định đi vào nhà nhưng vừa lúc ấy lại thấy một con thật to, chàng mừng rỡ nói lớn:

Nghe đến đây một đứa vội vàng chạy vào khóc lóc năn nỉ chàng Ngốc.

- Cậu ơi, thương cho con, ông bà và cô con hại cậu xin cậu viết tên họ mà thưa lên quan, còn con là kẻ ăn người làm xin cậu tha cho. Con hứa nếu cậu không viết đơn thưa kiện con về thưa với ông bà sẽ mang cô sang trả lại cho cậu.

Ngốc nghe đứa ở nói sẽ trả vợ lại cho mình thì mừng quá nên chàng nói ngay:

- Dạ, sau khi cậu ở đây về, cậu liền lấy giấy bút ra hàng ba ở nhà cậu làm đơn mai kiện lên quan. Đầu tiên cậu viết tên ông là Đực, kế đó viết tên bà là Cái, đến tên cô là Mén và sau cùng là tên con là thằng Kình con van ông, xin ông thương cho con, ông hãy mang cô qua trả cậu ngay kẻo mai cậu lên trình quan.

Nghe như thế cả nhà lo lắng, bàn tính, cuối cùng làm theo lời thằng Kình. Đám cưới được hủy bỏ và mang vợ của Ngốc đem trả lại cho chàng.

Trở về mục lục cổ tích