Đường Về Xa Quá
Trần Khải

Hòa Thượng Nhất Hạnh về chuyến này quả nhiên là nhiều sóng gió, điều ai cũng tiên đóan được. Người vui, người phiền… và tận nơi hải ngọai ngàn dặm xa cũng dư thấy đất bằng dậy sóng.
Một số nhà họat động nhân quyền than phiền rằng chuyến đi Hòa Thượng đã được nhà nước dàn dựng cho gần thời điểm giữa tháng 3-2005, khi quốc hội Mỹ xem xét có nên hay không trừng phạt Việt Nam, một nước mới bị đưa vào danh sách các nứơc đáng quan ngại vì đàn áp tôn giáo. Và tại sao Thầy không về với phái đòan 5 hay 7 người, mà lại rầm rộ 200 người kéo đi khắp 3 miền trong 3 tháng thì quốc hội Mỹ lại thấy rằng nhà nước CSVN đang cởi mở với tôn giáo… Tại sao và đủ thứ tại sao. Tất nhiên là cũng có rất nhiều tại vì và tại vì… Vấn đề hết sức đơn giản, đây là chuyện đạo, và có khi chuyện đạo không tương ưng với chuyện đời.
Chúng ta nơi đây thử làm một so sánh, chỉ vì ảnh hưởng câu chuyện cũng gần gần như nhau, chứ Hòa Thượng Nhất Hạnh tất nhiên không có đủ tầm vóc, thế lực và số lượng tín đồ như Đức Giáo Hòang John Paul II. Lúc đó là năm 1998, Đức Giáo Hòang tới thăm Cuba, ban phép lành cho Fidel Castro và chế độ CS khủng long này. Tại sao như thế? Lúc đó, cả khối cộng đồng Cuba lưu vong, đặc biệt là ở Miami, nơi tập trung cộng đồng Cuba lưu vong đông nhất, sôi sục lên vì không hài lòng.
Nên nhớ, lúc đó Mỹ vẫn đang cấm vận Cuba tới hơn 4 thập niên rồi. Chưa hết, vào ngày 25-1-1998, tức là một ngày trước khi rời Cuba, Đức Giáo Hòang nặng lời lên án việc Mỹ trừng phạt kinh tế Cuba, gọi đó là "đàn áp, bất công và không chấp nhận nổi về mặt đạo đức" (oppressive, unjust and ethically unacceptable). Những chi tiết vừa ghi còn được nhắc tới trên báo New York Daily News (www.nydailynews.com) ấn bản ngày 16-1-2005, trong bản tin ghi lại cuộc gặp gỡ hôm thứ bảy mới đây giữa Đức Giáo Hòang và tân đại sứ Cuba ở Vatican, Raul Roa Kouri - khi đó, Đức Giáo Hòang lại kêu gọi Mỹ gỡ bỏ cấm vận Cuba bằng ngôn ngữ hết sức là chống Mỹ và bênh Castro.
Nhật báo South Florida Sun-Sentinel, số ngày 12-1-2005, thì ghi rằng "đối với một số người Cuba lưu vong, nhiều người trong họ là Công Giáo, thì thông điệp của Đức Giáo Hòang là cái tát vào mặt." Nghĩa là có người giận lắm.

Phải thấy rằng, chuyến đi Cuba của Đức Giáo Hòang tuy có cho Castro lên điểm quốc tế, nhưng đã chống đỡ cho Giáo Hội Công Giáo Cuba rất nhiều. Chúng ta nên nhớ rằng Giáo Hội này không chỉ lo chuyện đạo thôi đâu - truyền thống Công Giáo ở Châu Mỹ vẫn gắn bó nhiều tới chính trị, từ lâu đã khuyến khích và thúc giục "không chỉ một gắn bó hơn giữa Cuba và cộng đồng quốc tế, nhưng cũng là đối thọai xây dựng giữa chính phủ Cuba và phong trào đối lập trong nước."
Nếu nhìn lại Việt Nam thì dưới bàn tay sắt của CSVN, có vẻ như không giáo hội nào dám đứng ra "khuyến khích và thúc giục" các thứ chuyện đời cụ thể như thế. Thậm chí tới hầu hết các sư, các cha cũng không dám nhắc đến tên các nhà họat động dân chủ như Phạm Hồng Sơn, Nguyễn Đan Quế, Nguyễn Thanh Giang, Phương Nam Đỗ Nam Hải, Nguyễn Vũ Bình, Lê Chí Quang, Trần Khuê, vân vân…
Còn tại Cuba… dù vậy, Giáo Hội Công Giáo Cuba vẫn bị chỉ trích liên tục từ những người cảm thấy là "Giáo Hội chưa làm đủ để biến đổi chính trị [Cuba]. Trong khi đó, chính phủ Cuba nhiều lần tố cáo Giáo Hội đã đi ra ngòai chức năng tôn giáo."
Ở những quan điểm ôn hòa hơn, thông điệp của Đức Giáo Hòang được hửơng ứng rõ rệt. Silvia Wilhelm, một nhà họat động Mỹ gốc Cuba, nói, "Tôi nghĩ, một lần nữa, Đức Giáo Hòang nhìn vấn đề này từ khía cạnh nhân đạo. Cấm vận là phi đạo đức."
Tuy v?y, báo Sun-Sentinel ghi nhận, trên làn sóng phát thanh Tây Ban Nha Ngữ ở Nam Florida, một số thính giả gọi vào đài đã "nặng lời với Giáo Hội Công Giáo và một số nói rằng họ có thể sẽ ngưng đi nhà thờ…"
Có phải là Đức Giáo Hòang đang nói trên quan điểm nhân đạo hay là chính trị?
Vấn đề thực sự phức tạp hơn, nếu ngừơi ta chịu nhìn sâu hơn vào lịch sử. Theo trang web cubanet.org, bài viết "Christmas Chronicle" của Rafael Ferro Salas kể rằng Lễ Giáng Sinh đã được ăn mừng ở Cuba cho tới năm 1966 thôi. Từ sau năm này, chỉ cần "nhắc tới Giáng Sinh đã là tội phạm, và để mừng lễ này nghĩa là tự tử. Chính phủ [Castro] cấm tuyệt mừng lễ này." Hãy hình dung, Công Giáo mà bị cấm mừng Lễ Giáng Sinh thì sẽ ra sao?
Ngay sau khi Đức Giáo Hòang John Paul II viếng thăm Cuba năm 1998, việc mừng Lễ Giáng Sinh được cho phép bằng sắc lệnh (decree). Dù vậy, "Chỉ đơn giản 1 sắc lệnh thôi, còn mọi thứ vẫn như cũ. Những người trong chính phủ Cuba không chấp nhận hay cho thực hiện điều được loan báo..."
Khi Cuba hung bạo như thế, thì thấy rõ Việt Nam cũng bàn tay sắt tương đương.
Thầy Nhất Hạnh không có một guồng máy chính trị khổng lồ như Đức Giáo Hòang có, không nhiều thế lực như Vatican có để làm được các trao đổi chính trị, nhưng việc vào thăm Việt Nam biểu lộ cùng một quan tâm về mối đạo. Trước tiên là một đánh thức tâm linh cho những ngừơi nhiều thập niên theo chủ nghĩa duy vật nhận ra rằng ngay chính trong nền văn hóa Việt Nam, trong giáo lý nhà Phật hàng chục thế kỷ đã có sẵn những giá trị mà nhiều trăm ngàn trí thức Tây Phương đang tìm theo học, và cụ thể đi theo trong phái đòan là khỏang 100 vị sư gốc Mỹ, gốc Pháp, gốc Anh và 30 quốc tịch khác nhau. Đánh thức này có ý nghĩa rất là lớn, vì sẽ buộc người CS tìm học lại các giá trị Phật Giáo mà một thời họ đấu tố. Thứ nữa, Thầy hy vọng đưa Thiền Làng Mai vào VN, để góp sức phát triển thêm nền tu đức. Thấy rõ, chủ yếu là chuyện đạo, đó là quan tâm lớn nhất của Thầy trong chuyến đi này. Nhưng không ai có thể phủ nhận được các ảnh hưởng "đời" trong này. Bởi vì thế nào cũng phải va chạm vì thế gian thì đầy ngộ nhận..
Chuyến đi này trên nguyên tắc là do cuộc thương thuyết lâu cả năm giữa một số viên chức sứ quán CSVN và Thầy, nhưng thực tế cũng là do Thầy vận động, nhờ các chính phủ Liên Aâu can thiệp, áp lực để Thầy được về VN trong các điều kiện thuận lợi, trong đó có việc in sách và mở các khóa thiền.
Vấn đề là, khi Liên Aâu vận động được cho chuyến đi, thì không thể nào từ chối chỉ vì chuyện trùng hợp với ngày quốc hội Mỹ bàn chuyện trừng phạt CSVN. Thêm nữa, đứng về mặt đạo, Thầy cũng sẽ phải chọn thái độ chống trừng phạt kinh tế VN, hệt như Đức Giáo Hoàng đã chống cấm vận Cuba. Đó cũng là giới luật của nhà Phật: không làm tổn hại chúng sinh, không làm rớt đi một hạt cơm nào của ngừơi khác. Bởi vì, lòng dạ nào mà một thầy tu lại đi vận động quốc tế để làm cho một người dân, bất kể trên lãnh thổ nào và thuộc quốc tịch nào, phải mất việc vì nhà cầm quyền hung bạo địa phương bị Mỹ trừng phạt.
Trong cốt tủy, đó là chuyện đạo. Mà chính các vị giáo phẩm Hội Đồng Giám Mục VN trước giờ cũng đi tới đi lui khắp nơi trên thế giới, và vận động cho sự hội nhập của VN vào với thế giới, chứ không hề âm mưu cô lập hóa VN làm chi.
Đạo vẫn có cách xử thế riêng.
Tận trong gan ruột, HT Nhất Hạnh về thăm VN chủ yếu là do tự ý, chứ không phải vì bị sứ quán dụ dỗ gì hết. Thêm nữa, ai có tài ba gì mà dụ dỗ. Mặt khác, ai cũng thấy, không có Thầy, kinh tế VN vẫn tăng tốc, Phật Giáo vẫn hoằng pháp theo một cách riêng. Gần 40 năm không có Thầy, Việt Nam vẫn không hề gì, dù có khi thăng khi trầm, và các dòng Thiền khác vẫn phát triển theo kiểu riêng của mỗi dòng. Nhưng khi có thêm sự góp sức của Thầy, thì cỗ xe Phật Giáo sẽ chạy mạnh mẽ hơn, vì đông người hơn, vì thêm phương tiện và thêm với cách Thầy đưa đạo Phật dễ tiếp cận với giới trẻ.
Thầy về thăm là vì trong lòng muốn lo chuyện đạo, vì tuổi Thầy đã lớn, vì muốn góp sức vào việc vun bồi tâm linh cho Phật Tử, muốn đưa Thiền Làng Mai vào bám rễ quê hương. Đơn giản thế thôi.
Còn chuyện tại sao về linh đình cả phái đòan 200 Tăng Ni Cư Sĩ chắc chắn bởi vì chuyến đi vui như thế, thì ai muốn đi thì cứ mời đi. Thêm nữa, đây còn là hạnh riêng của mỗi người, khi họ múôn chia sẻ chuyến đi này. Và đặc biệt, hình ảnh 200 Tăng Ni Cư Sĩ, hầu hết là người gốc Aâu-Mỹ hiện diện, đi tới đi lui giữa Hà Nội nhất định sẽ làm mọi người tự hỏi, họ theo nhà sư Việt Nam này để học cái gì, và cái đó đã nằm sẵn trong nền văn hóa Phật Giáo VN như thế nào. Không phải đây là chuyến đi hành hương về cội nguồn văn hóa Phật Giáo VN hay sao?
Ngoài ra, hiện thời Hòa Thượng Nhất Hạnh còn có mối quan tâm khác. Thầy muốn đưa Thiền Làng Mai vào VN càng sớm càng tốt, bởi vì tuổi Thầy cao rồi. Thầy hiện có dư tiền để họat động, để làm nhiều việc… vì Thầy là vị sư Việt Nam giàu nhất thế giới hiện nay. Trong 80 cuốn sách của HT đã in, có khỏang 10 cuốn hay nhiều hơn đã/đang thuộc vào danh sách bán chạy ở Hoa Kỳ. Riêng tiền tác quyền của sách xài cả nhiều thập niên chưa chắc đã hết. Nhưng có những điều mà tiền và uy tín của Thầy trứơc giờ chưa mua được: hoằng pháp tại VN.
Thực tế đưa Thiền Làng Mai vào VN không phải có tiền là được, còn phải tính chuyện nhân sự, đất xây chùa, và bản Pháp Lệnh Tôn Giáo…. Và nhiều nữa. Nước mình đầy rắc rối thế đấy. Nhỡ như Thầy viên tịch sớm, thì dòng Thiền Làng Mai có thể không bao giờ bén rễ nổi vào VN. Thầy là chiếc cầu nối lớn nhất cho dòng thiền này vào VN. Thấy rõ, nếu không có Thầy, thì các nhà sư Mỹ, Anh, Pháp… da trắng thế nào cũng bị nhà nước nghi ngờ là CIA, còn nếu là sư Việt Kiều thì rồi sẽ bị công an khu vực ăn hiếp liền. Còn đất xây chùa nếu không là tài sản chính phủ, thì cũng là tài sản Tỉnh Hội, Thành Hội… nghĩa là thuộc Mặt Trận Tổ Quốc. Không lẽ bấy giờ các sư mang cái giấy quốc tịch Pháp hay Mỹ ra nhờ luật sư nói chuyện? Mà nói theo luật nào? Còn Pháp Lệnh Tôn Giáo thì khỏi cần phân tích, vì muốn làm khó gì cũng được.
Nhưng lòng Thầy từ bi muốn về, vì tin rằng Thiền Làng Mai có thể giúp được một số Phật Tử có phương tiện tu tập thích hợp.
Đúng vậy, chúng sinh đa dạng, cho nên pháp môn cũng cần đa dạng. Việt Nam hiện thời cũng có nhiều dòng Thiền, trong đó nổi bật nhất và lan rộng nhất là Thiền Phái Trúc Lâm của Thiền Sư Thanh Từ, với vài chục ngôi chùa và đã từng hướng dẫn nhiều ngàn (hay vài chục ngàn) Tăng Ni Phật Tử. Kế tiếp là dòng Thiền của cố Thiền Sư Duy Lực, với đệ tử ít hơn nhiều. Và một số dòng Thiền khác lại có ít đệ tử hơn, và ít được biết hơn. Nhưng lan rộng một cách lặng lẽ bất ngờ là các dòng thiền Nam Tông, trong đó có nơi, thí dụ như quanh vùng Núi Thị Vải (Bà Rịa) đang có khoảng 700 hay 800 nhà sư Nam Tông với mỗi vị ngồi thiền trong một cốc riêng. Không khí tu học như thế là chưa từng thấy trứơc đây. Và nếu tính đầu sách về Thiền do Thiền Sư Thanh Từ, Thiền Sư Duy Lực và quý sư Nam Tông biên sọan, dịch thuật thì ít nhất là vài trăm cuốn đã được in trong thập niên qua.
Tuy như thế gọi được là nhiều, nhưng nếu Thầy Nhất Hạnh về sẽ giúp độ thêm cho một số ngừơi hữu duyên khác. Bởi vì thực tế là một vài Thiền phái ít nổi tiếng thì lại có cách truyền dạy quá khó, không thích hợp với đa số, và đòi hỏi ngừơi tu phải có lòng tin lớn và sự kiên nhẫn tu trì. Một số chùa còn dùng nghi thức Hán Tự, chưa chuyển sang hết Việt ngữ. Do vậy, hiện nay chỉ có Thiền Trúc Lâm và Thiền Nam Tông là có sức phổ biến nhất, nhờ hệ thống hóa được pháp hành riêng biệt. Trong khi đó, Thiền Làng Mai được chú ý nhờù khả năng dễ quảng bá, thậm chí đối với một số thành phần giới trẻ thì có thể sẽ dễ thu hút và dễ tu học hơn, nhờ có ngôn ngữ và cách diễn giải đơn giản hơn.
Nhìn tổng quan, thực sự các pháp môn khác cũng đang phát triển ở VN, như Tịnh Độ Tông hay các pháp hội trì kinh Pháp Hoa hay trì chú Đại Bi.
Đó là chưa kể tới các vị sư trong Giáo Hội PGVNTN đang bị công an theo dõi, kiểm sóat chặt và vài người thì bị quản thúc. Nếu nhìn theo các bài viết ký tên Đại Lãn, Thượng Tọa Thích Đức Thắng (Tổng Thư Ký Viện Hóa Đạo Văn Phòng 1) có thể được thấy như một bậc thầy có công hồi phục lại ngôn phong Thiền cực kỳ vi diệu, trực tiếp, mạnh mẽ, quyết liệt của truyền thống Thiền Đông Độ, đủ móng vuốt Tông Môn để giúp được cho người muốn học Thiền Tông. Trở ngại chỉ vì, họat động trong giáo hội bị ngăn cấm, Thượng Tọa kể như bị kềm chân ở một góc sân chùa Sài Gòn.
Về mặt học thuật, hầu hết các sư trong giáo hội bị cấm đều có những công trình lớn. Thí dụ, Hòa Thượng Thích Quảng Độ (Viện Trưởng Viện Hóa Đạo GHPGVNTN) dịch bộ Phật Quang Đại Tự Điển. Hay như Thượng Tọa Thích Tuệ Sỹ (Đệ Nhất Phó Viện Trưởng VHĐ/VPI) nổi bật với vai trò luận sư về cả hai học phái Trung Quán và Duy Thức - một hiện tựơng học thuật hết sức là hiếm hoi.
Đó là chưa kể tới bên Giáo Hội chính thức, với những vị có công nổi bật như Hòa Thượng Thích Minh Châu, mà sức học, sức nghiên cứu và tác phẩm quán thông cả Tam Tạng, ngoài vai trò dịch các Tạng Kinh tiếng Pali.
Mặt khác nữa, lịch sử Phật Giáo cũng đã và đang ghi công vài chục ngàn vị sư lặng lẽ hàng ngày giúp đồng bào, lo dạy tụng kinh niệm Phật mỗi ngày ở các xóm quê làng chợ, mời gọi Phật Tử nếu không tu được vãng sanh thì cũng ráng trì ngũ giới cho thoát 3 đừơng dữ, hay siêng giữ 10 giới để sinh lên cõi trời. Phật Giáo cũng đồng thời đã và đang ghi công quý Thầy GHPGVNTN đã can đảm tu nghịch hạnh, lớn tiếng chỉ trích cường quyền… và chính nhờ sức phản kháng của quý Thầy GHPGVNTN mà Giáo Hội Phật Giáo VN mới được để yên tu trì. Khi dòng Thiền Trúc Lâm (của Thầy Thanh Từ) nhận lãnh lại các ngôi chùa cổ trên ngọn núi Yên Tử, thì hiển nhiên là do Hà Nội muốn xoa dịu dư luận quốc tế, muốn làm hài lòng Phật Tử, và chính là nhờ quý Thầy Huyền Quang, Quảng Độ hiển lộ phương diện đại hùng, đại lực… Ngược lại, Phật Giáo cũng mang ơn quý Thầy trong GHPGVN đã nín thở qua sông đối với công an, để được quyền hướng dẫn đồng bào tu học hàng ngày, tụng kinh đám ma, dạy thọ ngũ giới, dạy sám hối, chịu hy sinh kham nhẫn, hiển lộ phương diện đại từ bi. Cả hai phương diện này vẫn là một thực thể.
Công đức hộ pháp của quý Tăng Ni tại VN cực kỳ là đáng trân trọng. Ngay cả một nhà sư nhà quê chuyên đi tụng đám cũng đã là quý biết là bao nhiêu, bởi vì khi Thầy giúp cho vài ngừơi dân quy y thọ giới, thì chính thầy đã giúp cho các ngừơi này thóat ba đừơng dữ rồi. Và trong tình hình đó, Thầy Nhất Hạnh thấy là phải về sớm. Bởi vì trong cương vị thầy tu, không lẽ cứ đứng ngòai công cuộc hoằng pháp trên cả nước hiện nay. Còn vấn đề nữa: Thầy muốn tăng tốc phát triển Thiền Làng Mai ở VN, mảnh đất trên nguyên tắc thì dễ hơn ở hải ngọai vì hòan cảnh người hải ngọai bận rộn đời sống khó mà tu trì. Thêm nữa, bề ngòai thì, có vẻ như Làng Mai chưa sửa sọan người nối pháp cho Thầy, nên các tốc độ làm việc và huấn luyện càng phải mau hơn. Đây cũng là trở ngại lớn: Nếu vào trang web www.langmai.org của Thầy, chúng ta thấy từ trang đầu tới trang cuối toàn các thông tin và liệt kê tác phẩm về/của Thầy Nhất Hạnh, và không thấy hình ảnh, tên tuổi hay tác phẩm của ai khác. Đọc hết trang web, chúng ta có thể thắc mắc: Thầy hình như chưa chuẩn bị tạo dựng một hình ảnh cần thiết cho người kế thừa. Thực tế, trong hàng đệ tử của Thầy Nhất Hạnh đã có nhiều vị sư đầy uy tín, nổi bật đạo hạnh, giỏi cả pháp học lẫn pháp hành. Nhưng họ như dường không, hoặc chưa, xuất hiện trên trang web Làng Mai. Đó là điều cực kỳ ngạc nhiên, vì người kế thừa Thiền Làng Mai chắc chắn sẽ thừa hưởng hào quang của Thầy Nhất Hạnh, và sẽ gánh vác cả những ngôi tòng lâm khổng lồ trên thế giới nữa… Hoặc là, chúng ta có thể suy đóan, có thể đây còn là một bí mật nội bộ. Nhưng giả sử, nếu chưa chuẩn bị kịp và nếu Thầy viên tịch bất ngờ, Sư Cô Chân Không khó thể nào đưa Thiền Làng Mai vào VN nổi, dù là có tiền rừng bạc biển…. Đơn giản, vì truyền thống Tăng Ni VN còn giữ luật "bát kỉnh pháp" mà Sư Cô chắc chắn sẽ gặp trở ngại.
Trong khi đó, vài dòng Thiền khác ở VN vẫn phát triển mạnh mà không bị trở ngại đó. Thí dụ, nói về dòng Thiền Trúc Lâm, hiện là lớn nhất trong nước: có vẻ như Thiền Sư Thanh Từ đã sửa sọan xong cho ngừơi nối pháp. Tuy chúng ta không biết bí mật nội bộ của dòng này, nhưng qua trang web (http://www.thientongvietnam.info/) chúng ta thấy có 5 vị Thượng Tọa (Nhật Quang, Thông Phương, Đắc Pháp, Tâm Hạnh, Đạo Tâm) trong hàng thượng thủ của Trúc Lâm đều có đưa nhiều sách và băng giảng vào trang web này. Đó là chưa kể tới nhiều Thầy khác trong hàng đệ tử trực truyền của Thiền Sư Thanh Từ cũng nổi tiếng và đang trụ trì các chùa lớn quốc nội và quốc ngọai. Nghĩa là, nếu Thầy Thanh Từ viên tịch bây giờ, thì Thầy đã sửa sọan cho nhiều vị có đủ danh tiếng, uy tín, và kinh nghiệm để gánh vác dòng Thiền Trúc Lâm. Và hình ảnh, tiếng nói, sách in, băng giảng trong hàng đệ tử của Thầy Thanh Từ đang được giới thiệu tràn ngập ở trên Internet, trong tiệm sách.
Cho nên, Thầy Nhất Hạnh về nước lần này là vì đạo, và vì Thầy muốn góp sức cho Phật Giáo, càng sớm càng tốt. Thầy Nhất Hạnh không muốn đứng ngòai công cuộc hoằng pháp ở quốc nội.
Điều chúng ta nên nhớ nữa, Thầy Nhất Hạnh sẽ tạo ra cơ hội mở cửa tôn giáo cho VN. Trong vai trò tu sĩ, khi thấy CSVN hé cửa, Thầy muốn giúp đẩy cho mở thêm ra, bởi vì không lẽ cố ý trì kéo đóng lại để cho nước khác trừng phạt… Việc Thầy về có thể sẽ mở đường cho việc Đức Giáo Hòang thăm VN vào tháng 8-2005, điều mà Hội Đồng Giám Mục VN đã nhắc năm ngóai. Mặt khác, các phái đòan tôn giáo quốc tế khác, thí dụ như các hội thánh Tin Lành Hoa Kỳ, cũng có thể sẽ suy tính về những chuyến đi tương tự. Thực tế, các linh mục và mục sư hải ngọai đã về VN liên tục, và cũng kêu gọi quyên góp làm từ thiện nữa. Chế độ Hà Nội đang từng bước nhượng bộ các sức mạnh tôn giáo. Và các xã hội dân sự đang từng bước mở rộng ra, theo từng cách riêng, trong đó tôn giáo sẽ đóng vai đẩy lùi các chủ nghĩa duy vật quá lỗi thời, trước nhất là về mặt giá trị tinh thần.
Đức Giáo Hoàng John Paul II đã về thăm Ba Lan năm 1979, khi thế giới còn trong Cuộc Chiến Tranh Lạnh. Ngài lên ngôi Giáo Hoàng năm 1978, và một năm sau thì về thăm quê, làm Thánh lễ Chủ nhật tại Công Trường Chiến Thắng, Warsaw. Chuyến đi này 20 năm sau được CNN xem là đã giúp gợi hứng cho phong trào Đòan Kết để lật đổ chế độ CS nhiều năm sau. Bài giảng homily năm 1979 giữa thủ đô CS Ba Lan kết thúc bằng bài cầu nguyện xin Thánh Linh "làm mới lại khuôn mặt của Ba Lan". Lúc đó, không ai dám chụp mũ Đức Giáo Hòang củng cố quyền lực CS Ba Lan.
Thầy Nhất Hạnh chắc chắn là không có ý định chính trị gì. Và Cuộc Chiến Tranh Lạnh đã biến mất. Thầy cũng không có thế lực quốc tế lớn lao gì khác, ngoại trừ vai trò tôn giáo và văn hóa Thầy đang có. Mà các thế lực này cũng không đủ để làm CSVN lo sợ.
Và ngay cả khi Thầy nếu có nói chuyện "làm mới khuôn mặt VN," thì hẳn là cũng mang ý nghĩa khác, không còn nghĩa gì của thời Chiến Tranh Lạnh nữa. Vấn đề là, Thầy làm được gì thì vẫn còn phải chờ thời gian trả lời. Nhưng riêng sự hiện diện của Thầy ở quê nhà, đã là một góp sức rất lớn cho việc quảng bá Phật Giáo, tuy là phần giáo nghĩa và giới bổn vẫn còn một số điều mà các trưởng lão Hòa Thượng chắc chắn sẽ tranh luận, bàn thảo.
Hãy nhìn tới hình ảnh, 200 ông sư, bà ni và cư sĩ hầu hết là gốc người Âu-Mỹ đi giữa Phố Cổ Hà Nội, hay trên đường Tự Do ở Sài Gòn. Đó chính là lời ca ngợi bằng xương bằng thịt cho nền văn hóa Phật Giáo VN vậy.

Trở về Mục Lục