Góp bàn về Phong Kiều Dạ Bạc

From: Tinh Thuy <tinhthuy2@ỵ..>
Date: Sat Oct 19, 2002 6:00 pm
Subject: Cô Tô Thành Ngoại Hàn San Tự

Kính các huynh tỷ,
Cuối tuần Tịnh Thủy mời chư huynh tỷ thưởng thức bài thơ Trương Kế. Không biết huynh tỷ nào đã có cơ duyên đến thăm chùa Hàn San chưa ? Nếu có xin cho biết thêm.
TT

Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên,
Giang phong ngư hỏa đối sầu miên.

(Trăng lặn, có tiếng quạ kêu, sương rơi đầy trời; Những cây phong ở bờ sông, đèn của người đánh cá ban đêm; Trước cảnh đó lòng phát sinh một mối hoài cảm, chạnh buồn (đối sầu riêng)).

Lúc đó trên chùa Hàn Sơn (Hàn Sơn và Thập Đắc là một cặp thi sĩ Phật tử rất nổi tiếng ngày xưa) ở thành phố Cô Tô, thầy trụ trì sau giờ thiền tọa, thấy trăng đẹp thầy cũng làm thơ. Làm được hai câu thơ thì thầy cũng bí:

Sơ tam sơ tứ nguyệt mông lung
Bán tơ ngân câu bán tợ cung

(Đầu canh ba canh tư trăng mơ hồ; Nửa giống cái liềm bằng bạc, nửa giống cái vòng cung.)
Làm không xong bài thơ, thầy đi bách bộ. Chú tiểu thông minh và tài ba đã làm giúp thầy hai câu sau cho tròn bài thơ:

Hai câu sau này ta thường dịch là:

Thầy trụ trì nói: Hay quá, hay hơn hai câu của thầy nữa. Hai thầy trò quá vui. Để ăn mừng bài thơ của mình, thôi có lầu chuông mới xây xong mình hãy lên thỉnh đại hồng chung. Thường người ta chỉ thỉnh chuông lúc 4 giờ rưỡi sáng (công phu khuya) Đây là đúng nửa đêm mà lại đi thỉnh chuông ? Cặp thầy trò này hình như cũng ham chơi lắm ? Lúc ấy thi sĩ Trương Kế đang ngủ gục dưới thuyền nghe chuông giật mình thức dậỵ Tiếng chuông làm thức dậy trong ông một ý tưởng và ông làm tiếp bài thơ:

Cô Tô thành ngoại Hàn San Tự
Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền.

Thi sĩ Tản Đà dịch cả bài:

Trăng tà tiếng quạ kêu sương
Lửa chài cây bên sầu vương giấc hồ
Thuyền ai đậu bến Cô Tô
Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San.

Hai thầy trò kia bây giờ không biết ở đâu ? Nhìn cho kỹ có thể mình cũng còn thấy họ đâu đâỵ

Trích Đoạn: Thả Một Bè Lau (Trang 157) HT. Thích Nhất Hạnh

Bài thơ "Phong Kiều Dạ Bạc" của Trương Kế quả nổi tiếng cổ kim. Nó được truyền tụng rất rộng rãi và có nhiều người thử dịch ra tiếng Việt , nhưng thường khó đạt, vì chữ Hán rất súc tích, mỗi từ là một nghĩa riêng, nên tuy trong bài có 28 từ mà chứa đựng bao nhiêu là ý thơ, không nói hết được. Nhân đây, chép lại gởi Ð/h một bản dịch cũng không thấy ưng ý.

Tôi có đọc một bài báo kể là cái chuông chùa Hàn Sơn này bị người Nhật ái mộ quá đã lấy đem về nước họ trong thời chiến tranh Trung -Nhật. Nhưng sau này họ đem trả lại cho Trung quốc, để đặt lại chỗ cũ ở chùa xưa trên ngàn năm . Có lẽ việc làm này là phải, vì tôi nghĩ bài thơ, địa danh, và tiếng chuông gắn liền nhau như là một. Nếu tách rời ra thì cái chuông đó sẽ mất đi rất nhiều ý nghĩa hay giá trị.

PHONG KIỀU DẠ BẠC

Nguyệt lạc, ô đề, sương mãn thiên
Giang phong, ngư hỏa đối sầu miên
Cô Tô thành ngoại Hàn San tự
Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền.
Trương Kế

ĐÊM ĐẬU THUYỀN NƠI BẾN PHONG KIỀU

Quạ kêu, trăng lặn, ngút trời sương
Phong bãi, đèn câu đắm mộng trường
Đêm vắng Cô Tô thuyền khách đậu
Chuông Hàn San tự thoảng đưa sang.
Hữu Nguyên

From: "panptp1998" <PANguyen@S...>
Date: Sat Oct 19, 2002 6:13 pm
Subject: Re: Cô Tô Thành Ngoại Hàn San Tự

Theo tác giả của một bài viết nào đó, có nói ông ta đến thăm chùa Hàn San và được sư cụ của chùa giải thích về bài thơ này. Và theo như vậy, hai câu thơ đầu phải viết là :

Nguyệt lạc Ô Ðề sương mãn thiên
Giang phong, ngư hỏa đối Sầu Miên

Trăng lặn sau thôn Ô Ðề, sương kín trời
Cây phong bên sông, lửa thuyền chài, đối với núi Sầu Miên

Nhân quý đạo hữu thảo luận về bài thơ này, và có đạo hữu nhắc đến chuyện " thôn Ô Ðề" "núi Sầu Miên", khiến cho tôi nhớ mài mại một bài tôi đã đọc trong một cuốn Giai Thoại Văn Học nào đó, mà tác giả là một nhà nghiên cứu văn học trong nước, có liên quan đến câu chuyện địa danh nàỵ

Có một bài báo do một tác giả người Nhật viết rằng ông ta đã điều tra nguyên ủy bài thơ Phong Kiều Dạ Bạc này, và phát hiện mấy chữ -- tôi không nhớ rõ, vậy xin cứ coi như là Ô Ðề và Sầu Miên -- chỉ là hai địa danh ở gần chùa Hàn Sơn mà thôi, chứ không có cái chuyện "quạ kêu (ô đề)" và " buồn bã (sầu miên)" gì cả. Và ông ta cho rằng người đời sau đã tán rộng ra, làm sai lạc đi mà thôi.

Vốn cũng là một người yêu thơ, nghiên cứu văn học, ông tác giả cuốn Giai thoại Văn Học rất thắc mắc. Nhân được đi công tác bên Tầu, ông ta bèn tranh thủ đến chùa Hàn Sơn để tìm hiểu . Trên taxi, ông hỏi anh tài xế về hai địa danh này thì anh tài xế ngơ ngác, nói là không biết. Ông ta hỏi thêm mấy người, cũng không ai biết hai địa danh đó ở đâu . Cuối cùng, gặp một cụ già, sau khi nghe xong câu hỏi, cụ già nhìn ông một lúc rồi thủng thỉnh:

-- Thưa ông, nếu đã là người yêu thơ, biết giá trị của một bài thơ hay, biết thưởng thức cái đẹp của thơ, hiểu cái ý tiềm ẩn trong thơ, cảm thông được cái rung động của người thi sĩ trước cảnh nên thơ, xin ông thử nghĩ coi, giả tỉ mấy chữ đó mà là địa danh, thì liệu cả bài thơ Phong Kiều Dạ Bạc có còn đáng cho người ta trân trọng hàng ngàn năm nay chăng?

Tôi nhớ mài mại, không dám chắc đúng 100%, xin quý đạo hữu coi qua rồi bỏ.
Kính,
Giản.

From: Tinh Thuy <tinhthuy2@ỵ..>
Date: Sun Oct 20, 2002 8:01 pm
Subject: đến hàn san tự để tìm hiểu bài thơ phong kiều dạ bạc
Xem: Đến Hàn San Tự Để Tìm Hiểu Bài Thơ Phong Kiều Dạ Bạc, Nguyễn Quảng Tuân

From: "Hoa Nguyen" <thanhhuy@ẹ..>
Date: Mon Oct 21, 2002 4:52 am
Subject: RE: [hoasen-1] đến hàn san tự để tìm hiểu bài thơ phong kiều dạ bạc

Tất nhiên nhiều người đồng ý là "ô đề " và "sầu miên" không thể là điạ danh (sơn danh). Vì về mặt chữ nghĩa hình như còn thiếu cái gì để chỉ đó là núi, là non (như Ô Ðề sơn/phong, Sầu Miên lĩnh...). Tôi không chắc quạ có thức khuya để kêu gì không (nhưng có thể là giống chim nào đó bay qua kêu trong đêm). Nhưng cái ý "đối sầu miên" ở câu thơ thứ hai thì vẫn tự nhiên và rất haỵ "Trăng lặn, quạ kêu, sương đầy trời" ở câu thơ đầu đủ để khoác lên cho cảnh vật nhìn từ chỗ đậu thuyền cái bầu không khí u tịch dẫn đến cái vẻ như " ngủ trong cơn buồn" nàỵ

Còn "dạ bán chung thanh" (tiếng chuông nửa đêm) thì vẫn khó cắt nghĩa, như Âu Dương Tu đời Tống đã nhận xét. Phải dựa vào giai thoại về hai nhà sư làm thơ trên chùa Hàn Sơn cũng vào đêm hôm đó mới giải thích được . Tiếng chuông bất chợt vọng đến này có tác dụng rất hay, làm cho người khách "tỉnh thức" ra khỏi cơn sầu mộng, nhưng không làm hại mất cái không gian mơ màng đầy thi vị lúc đó. Cho nên không lạ khi thấy có nhiều người đọc bài thơ vẫn bị ám ảnh bởi tiếng chuông chùa vẳng lên giữa đêm khuyạ

Nhân đây tôi chép lại để giới thiệu bản dịch rất "thoáng" của Huệ Thu, nhà thơ nữ ở bắc Cali .

Ðêm Bến Phong Kiều

Trăng chìm quạ khóc trời sương
Ðèn chong cây lặng nghe buồn miên man
Cô Tô phố ngoại chùa Hàn
Nửa đêm chuông đổ rớt sang thuyền chờ .
Huệ Thu

From: Lythegian@ạ..
Date: Mon Oct 21, 2002 3:18 pm
Subject: Re: [hoasen-1]Ðến hàn san Tự để tìm hiểu bài thơ Phong Kiều Dạ Bạc của Trương Kế Nguyễn Quảng Tuân
Thưa quý đạo hữu,

Nhân có cuộc thảo luận chung quanh bài thơ Phong Kiều Dạ Bạc của Trương Kế, liên quan đến ngôi chùa mang tên một nhân vật trong Thiền sử là ngài Hàn Sơn, tôi xin trích thêm vài bản dịch bài thơ này của mấy dịch giả khác để gửi tới các đạo hữu yêu thơ, thích đọc thơ:

Trích Ðại Cương Văn Học Sử Trung Quốc, quyển 2, trang 235, soạn giả: Nguyễn Hiến Lệ

Quạ kêu, sương tỏa, trăng lui,
Ðèn chài, cây bãi, đối người nằm khô
Chùa đâu trên núi Cô Tô
Tiếng chuông đưa đến bến đò canh khuya

***

Quạ kêu, trăng lặn, sương rơi,
Lửa chài, cây bãi, đối người nằm co,
Con thuyền đậu bến Cô Tô
Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn Sơn

Trích Thơ Ðường, trang 110, soạn giả: Trần Trọng San:

Quạ kêu, trăng lẩn sương trời,
Buồn hiu giấc ngủ lửa chài bến phong
Ðêm Cô Tô vẳng tiếng chuông
Chùa Hàn San đến thuyền sông Phong Kiều .

Trăng tà, tiếng quạ kêu sương,
Lửa chài, cây bến, sầu vương giấc hồ.
Thuyền ai đậu bến Cô Tô,
Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San.

Góp vui với quý đạo hữu yêu thơ, xin chúc quý đạo hữu thân tâm an lạc,

Giản.

From: Tinh Thuy <tinhthuy2@ỵ..>
Date: Sun Oct 20, 2002 8:01 pm
Subject: Đọc Lại Phong Kiều Dạ Bạc, Trần Long Hồ

Xin cảm ơn đạo hữu,

Nếu huynh/ tỷ Tuệ Chiếu hay chư huynh tỷ có những bài thơ của hai Ngài Hàn sơn và Thập Ðắc xin post lên diễn đàn.

Luôn tiện đây Tịnh Thủy cũng xin chép lại lời của Hòa Thượng Thanh Từ về hai Ngài này như sau: (trong Tam Tổ Trúc Lâm Giảng Giải)

....Ðời Ðường tại tỉnh Chiết Giang, huyện Thủy Phong, núi Thiên Thai, ở phía Tây cách 40 cây số có cái hang tối tại núi Hàn Nham, có một người không biết danh tánh tự xưng là Hàn Sơn, hoặc Hàn Sơn tử hoặc Bần tử. Ngài thường đi đến chùa Quốc Thanh, trong chùa có ví tăng tên là Thập Ðắc coi về việc dọn bàn cơm cho chư táng. Hai người kết bạn thân với nhau, Thập Ðắc mót những thức ăn dư của chúng để vào trong thúng, Hàn Sơn đến thi hai vị công nhau đi chơi, ăn những thức ăn thừa đó Thích Sử Thai Châu là Lư Khâu Dận được Hòa Thượng Phong Can giới thiệu hai vi Bồ tát Văn Thù Phổ Hiền là Hàn Sơn và Thập Ðạc, nên đến chùa Quốc Thanh để lễ bái. Khi Lư Khau Dận đến chùa Quốc Thanh hỏi, người ta mới dẫn hai Ngài Hàn Sơn Thập Ðắc ra, Lư Khâu Dận lễ bái, hai vị liền nói "giặc, giặc !" rồi cõng nhau chạy mất.

Lại một sách khác ghi hơi khác một chút. Nguyên Thiền sư Phong Can có một cái thất trong khu chùa Quốc Thanh, ông thường ngao du nơi này nơi kia, có khi cỡi cọp đi về. Một hôm khi đi dạo ông gặp một đứa bé bị bỏ rơi ngoài đường, ông lượm đem về gởi chùa Quốc Thanh nuôi và đặt tên là Thập Ðắc (Thập là lượm, Ðắc là được). Ðứa bé lần lần lớn lên, lo việc săn sóc cơm cháo cho chư tăng và lượm những thức ăn thừa của chư tăng gom lại ăn. Gặp Hàn Sơn, hai người kết bạn với nhau, khi cõng nhau chạy, khi kinh hành, khi nhìn trời mây chửi mắng om sòm, ăn thì ăn thức ăn thừa, mặc thì mặc y phục rách rưới, nên chư tăng trong chùa cũng bực bội, cho hai vị là điên. Khi Hòa thượng Phong Can tịch, ông Lư Khâu Dận được bổ nhậm về đó. ông đau nặng, thuốc thang điều trị không khỏi, một đêm ông nằm mộng thấy Hòa Thương Phong Can chỉ cho phương thuốc, ông dùng thuốc đó trị thì lành bệnh. Sau khi lành bệnh, ông cầu nguyện Ngài Phong Can chỉ cho ông các vi Bồ tát để ông đảnh lễ đền ơn. Ngài Phong Can bảo : Trong chùa Quốc Thanh có hai vi Hàn Sơn là Bồ tát Văn Thù, Thập Ðắc là Bồ Tát Phổ Hiền, hãy đến đó đảnh lễ. Khi ông tìm đến đảnh lễ hai Ngài, thì hai Ngài cõng nhau vào núi.

Ông là một dị nhân trong Phật giáo Trung quốc đời Ðường., thường được nhắc đến với Thập Ðắc và thiền sư Phong Can. Cả ba vị đều là những nhân vật độc đáo trong lịch sử Thiền Tông, tạo thành một trong những đề tài hấp dẫn với lối vẽ tốc họa của các nghệ sĩ Thiền. Những bài thơ của Hàn Sơn khắc trên vách đá được sưu tầm và lưu truyền với tên "Hàn Sơn thi".

Ông là một thi sĩ sống ẩn dật cơ hàn trong một hang đá núi Thiên Thai, thường đến viếng thiền sư Phong Can ở chùa Quốc Thanh. Nơi đây ông gặp Thập Ðắc, một người phụ bếp trong chùạ Thập Ðắc có nghĩa là "lượm được", hay để dành thức ăn còn sót lại trên bàn của chư tăng cho ông. Ông thường đi lui đi tới ở hành lang, thỉnh thoảng kêu to một tiếng rồi tự than :" Khổ quá ! Khổ quá ! Họ cứ lăn trôi mãi trong tam giớị" Khi bị đuổi đi, thường vỗ tay cười lớn rời chùa.

Trong lời dẫn của tập Hàn Sơn thi, Lưu Khâu Dận, một vị quan mộ đaọ tại Ðài (Thai) Châu, có ghi lại chút ít về Hàn Sơn và Thập Ðắc. Khi được Phong Can chữa khỏi bệnh, ông hỏi : " Vùng này có vị nào mà tôi có thể theo học được chăng ?". Phong Can đáp:" Ai nhìn họ thì không nhận ra, ai mà nhận ra họ thì không cần nhìn. Nếu ông muốn yết kiến thì không nên tin vào cặp mắt thịt và sẽ nhận ra họ Hàn Sơn là Văn Thù , ẩn cư trên chùa Quốc Thanh, Thập Ðắc là Phổ Hiền, trông giống như gã ăn xin, phong cách như cuồng...". Nghe vậy Lưu Khâu liền đến chùa Quốc Thanh tìm hai vị Vừa thấy mặt họ, ông làm lễ cung kính. Hàn Sơn và Thập Ðắc liền cười to và nói :" Phong Can này lắm chuyện, đáng bị quở phạt vụ nàỵ". Cả hai chạy trốn thật nhanh, không ai theo kịp. Khi Lưu Khâu đến tìm cúng dường lần nữa, thì gặp Hàn Sơn, và Hàn Sơn thấy ông liền la lên:" Các ngươi hãy cố gắng !". Nói xong ông lui vào trong một hang đá, không bao giờ trở ra nữạ Thập Ðắc cũng mất tích luôn. Sau đây là một bài thơ của Hàn Sơn do Trúc Thiên và Tuệ Sỹ dịch:

Nhớ hai mươi năm trước
Thả bộ Quốc Thanh về
Trong chùa ai cũng nói
Hàn Sơn là gã si
Người si cần chi si
Si không hiểu tầm ti (tư)
Riêng ta còn chẳng biết
Thì y biết nỗi gì
Cúi đầu đừng hỏi nữa
Hỏi được lại làm chi
Có người đến chửi ta
Ta biết rõ tức thì
Tuy nhiên không ứng đốm
Thế mà được tiện nghi

(*) bài Bất Kiến - NH Ninh - bài này bản chụp mờ qúa nên tôi không đọc được để viết ra ở đây

Dưới đây là vài đoạn thơ của ông:

Thiên diểu vũ sơ tể
Thành đầu nguyệt dục lan
Nùng yên nhưng hiệp thụ
Thiểm điện hốt khai sơn
[ Bên trời vưà tạnh cơn mưa
Ðầu thành trăng đã tà tà về tây
Khói dày bủa kín hàng cây
Một tia chớp bỗng vén bày núi non ]

Thiên tài Cao bá Qúat viết về ông " Dục tuơng thi sự cánh tham khanh : Muốn theo việc thơ phải đến nhờ anh". Miên Thẩm trưởng hội Tao Ðàn ca ngợi tài ông ngang cở Bạch Cư Dị Nhận định trên có qúa đáng chăng? , sao người VN ít ai nhắc tới thơ NH Ninh?. Ð?c bài này của ông, không khỏi giậc mình:

Hùng sơn phú kiệt tích
Cửu thập cửu phù dung
Chi tử u thê xứ
Yên hà đệ kỷ phong
[Non hùng lắm dấu kỳ tài
Chín mươi chín ngọn cao vời không trung
Nơi người nằm lánh bụi hồng
Biết là ngọn thứ mấy trong ráng mờ]
VVV.

From: dannyviet@ạ..
Date: Fri Oct 25, 2002 2:35 pm
Subject: Ðối Sầu Miên
Trích tuần báo Việt Tide số 67

Ðối sầu miên là Mối sầu điên
Dưỡng Chân

Người về già thấy mình lọng cọng với chữ nghĩa hiển nhiên nhớ lại một điều tưởng như biết mà lại không làm đúng thời đúng lúc. Ðó là "ấu bất học lão hà vi " - trẻ không học già làm gì? Quả vậy, khi còn trẻ mà không học thì đến về già sao mà khỏi lọng cọng? Nhưng, cũng vì lọng cọng với chữ nghĩa nên cái điều tưởng như biết đó liệu mình biết có đúng chăng? Kẻ viết bài này bật cười nghĩ đến cách giải nghĩa câu trên với giọng chọc phá: "trẻ con nó không học thì người lớn làm gì được nào"?
Ôi chữ Hán, ta thù mi! Muốn nói sao cũng được cả

Chẳng vậy sao!

Người xưa không có máy in máy chữ, giấy má gì cũng chưa, nên viết lách khó khăn. Người xưa còn phải chẻ tre ra viết sử mà, nên chữ nghĩa gì cũng phải thật gọn, thật súc tích để viết ít hiểu nhiều . Quá súc tích đến nỗi đời sau hiểu lầm teng beng, và vì cổ nhân không còn nên giờ đây ta mới tha hồ ỷ ngông nói ngọng.

Thực ra, lỗi đó cũng tại cổ nhân nữa, nhất là những người tai ngược.Vương Hy Chi đời Ðông Tấn bên Tầu là bậc thánh về phép viết chữ thảo, là loại chữ khó đọc và hầu như mỗi nhà viết một cách. Tương truyền bậc danh sĩ này có viết bài thơ, đến chữ nọ, ông ngoáy một vòng tròn. Chẳng ai hiểu nghĩa là gì. Hỏi, thì Vương khinh khỉnh: có vậy mà cũng hỏi, chữ đó trong câu đó thì chi? có một nghĩa duy nhất mà thôi . Là chữ môn! Chết thật, cái khoen của ngài đâm ra là cái cửa, chẳng biết mở ra tới cõi nào ... nên cứ đi lạc lung tung. Ngoài cái tật nằm khoèo nơi phòng Ðông mà lấy được vợ, Vương Hy Chi là một lão tai quái . Ðược mài mực cho ngài để học cho hết cái tính tai quái đó chẳng là cái thú sao ?

Có một người cũng họ Vương, dù từng là kẻ thù của nước ta - một kẻ thù không may - vẫn là tay xuất sắc. Ðó là Vương An Thạch, vị tể tướng nổi danh về "biến pháp" của nhà Tống, một trong Ðường-Tống bát đại gia . Ông là một chính khách đầy viễn kiến nhưng đi trước thời đại nên chánh sách cải tổ của ông chẳng được triều Tống đã suy vi lúc đó áp dụng. Ðể tạo thanh thế cho việc cải cách, triều Tống cố tìm vài chiến thắng "có tầm vóc quốc tế" và vụ xâm lược nước Nam đi vào ngõ cụt. Vì nước Nam khi đó có Lý Thường Kiệt. Quân Tống đại bại, Vương An Thạch bị cách chức! Ngoài tư thế là chính khách cao kiến, đạm bạc, có lòng và trì chí với lý tưởng để thành người bất đắc chí khi về già, Vương còn là tay văn chương lẫy lừng. Chả vậy mà được đời sau liệt vào tám người cự phách nhất của mấy trăm năm Ðường Tống. Ông viết văn rất hay, khúc chiết mà ý tứ dồi dào mạnh mẽ, thơ của ông là những tuyệt tác để đời .

Trẻ hơn Vương An Thạch 15 tuổi có Tô Ðông Pha, cũng là một trong bát đại gia, và có cuộc đời phóng dật nghệ sĩ hơn Vương. Giai thoại ai cũng biết là có lần Tô Ðông Pha đọc thơ Vương An Thạch, một người đi trước và lại đang làm quan đầu triều, thấy câu:

bèn chê là vô lý: trăng sáng mà lại hót đầu núi, chó vàng sao nằm giữa lòng hoa ? Chê xong chàng sửa, rất đẹp, ra minh nguyệt sơn đầu chiếu, hoàng khuyển ngọa hoa âm. Trăng soi đầu núi chó nằm bóng hoa thì hợp lý quá! Nghe đồn Vương An Thạch biết mình bị con trẻ nó sửa thơ mà chả nói gì. Mãi cho đến khi vì gay gắt chống tân pháp của Vương nên bị hạ tầng công tác xuống miền cực Nam, Tô Ðông Pha mới thấy một loại chim gọi là "minh nguyệt" và một loại sâu là "hoàng khuyển"!

Những giai thoại như vậy có rất nhiều, và dẫn chúng ta đến một bài thơ nổi tiếng đời Ðường, bài Phong Kiều Dạ Bạc của Trương Kế. Bài thơ là một bức tranh tuyệt đẹp, và đối với nhiều người, đẹp nhất là ở cái ... khung, là giai thoại về sự hình thành tác phẩm. Những ai ham thơ Ðường hoặc truyện cổ thảy đều biết đến giai thoại này . Hãy nói về khung trước hình sau, vì nhiều người đời nay vẫn thích mua tranh vì cái khung. Thế mới khổ.

Chùa Hàn San ở huyện Ngô, thuộc đất Phong Kiều, phía ngoài Xương Môn của thành Tô Châu tỉnh Giang Tô . Ðừng hỏi là cách Tô Châu bao xa vì thành phố này đang phát triển mạnh và ngốn luôn đất Phong Kiều vào nội thành, đâm ra mình lại cãi nhau lung tung về chuyện gần xa . Xưa, chùa có tên là Diệu Lợi Phổ Minh Tháp Viện, kiến trúc cũng chả có gì đặc biệt.

Người ta truyền rằng có vị sư tên Hàn San và một đồ đệ là Thập Ðắc đến tu trì nơi đó, và cả hai thày trò đều ưa làm thơ nên mới đi vào văn học sử và chùa đổi tên ra Hàn San cũng từ bài thơ đó của Trương Kế.

Ðời nay, nhiều người còn chấp vào sự sai lầm tai hại đó, có khi vì tham lam muốn một chuông hai mõ, vừa là nhà tu lớn vừa là nhà thơ lớn, nên đòi ngài Hàn San cũng là thi sĩ Phật tử, giỏi thơ ngang tầm Trương Kế. Hàn San là bậc chân tu, ngài nói kệ thì có chứ làm thơ thì không, và dù gì thì gì ngài cũng không thể là vị sư trong giai thoại Trương Kế vì một lý do đơn giản mà các bậc chân tu đều hiểu ngay: thiền sư đời xưa không khi nào lại chịu lấy tên mình đặt tên chùa! (Ðời nay ra sao kẻ này không dám bàn!) Chùa Hàn San có tên vậy tất nhiên phải sau khi ngài Hàn San viên tịch! Mà đã viên tịch thì làm sao là "thi tăng" cho giai thoại Phong Kiều Dạ Bạc?

Cho nên, truyện về hai ngài Hàn San và Thập Ðắc thì xin để khi khác, kẻo mang tiếng "mượn hoa cúng Phật", mượn thơ người khác nói về công phu tu Thiền của mình! Tội chết.

Trở lại ngôi chùa, du khách đời nay ưa lên gác chuông thỉnh mấy tiếng để tìm đến cảm giác được truyền lại từ thơ Trương Kế. Cái chuông đã làm nhà thơ giật mình thì đời nay hình như nằm... bên Nhật. Người Nhật hiển nhiên là có biết câu thành ngữ "bịt tai ăn cắp chuông chùa", mà vẫn muốn đem chuông cổ về làm chiến lợi phẩm sau khi xâm lấn Trung Nguyên. Họ đúc một chuông khác trả thay vào đó. Nhưng du khách ú ớ đời nay có hiềm gì về tiếng thật tiếng không đâu . Tiếng gì mà chả là bát nhã chân như .

Hãy trở về giai thoại thơ đã. Trong ngôi chùa gần thành Cô Tô, có hai thầy trò sính thơ, tất nhiên không phải là Hàn San Thập Ðắc. Thầy dạo cảnh ngoài sân, thấy trăng thượng huyền mông lung trên vùng huyền ảo bèn ngâm nga:

rồi tắc. Thầy hết tứ hết ý, loay hoay không tìm ra hai câu kết nên cứ để nửa vành trăng lơ lửng như vậy . Trò nhìn thầy vất cả chuyện "thôi sao" bèn hỏi . Và nhớ vành trăng mình cũng vừa gặp, nửa in dưới nước nửa cài trên không, nên xin được dâng thầy hai câu kết:

Xét về khẩu khí thì chú tiểu có thể là nghệ nhân xuất sắc trong ngành kim hoàn, hoặc có ý tứ của một nữ sĩ ưa đeo vòng. Nhưng, dù sao mặc lòng, bài tứ tuyệt coi như đã xong. Thi sĩ Cao Tiêu của chúng ta, trong tập thơ mới ra mắt, có nói đến bài thơ ngẫu thành, đặc biệt ở bốn chữ "bán" để nhấn mạnh đến cái ý "phân lưỡng đoạn", vầng trăng ai xẻ làm hai . Và ông dịch lại cũng với ý nhấn mạnh qua năm chữ "nửa", xin chép lại đây để chúng ta cùng thấy thú:

Thật ra sáng tác tập thể của hai thày trò trong chùa kệ chẳng ra kệ mà thơ cũng chửa là thơ để đời sau phải thắc thỏm.

Ăn thua là Trương Kế. Mà Trương Kế đâu ?

Chưa! Chẳng là hai thầy trò hoan hỉ vái nhau về sáng tác tập thể đó xong, bất kể nửa đêm hay đã mờ sáng, lên lầu thỉnh một tiếng đại hồng chung, khua động khắp bốn phương tĩnh lặng... Ðã thật! Chẳng lẽ Phật tử mà làm thơ thì hay có những lúc hý lộng như thế chăng?

Ðêm đó, Trương Kế đậu thuyền tại bến Phong Kiều gần thành Cô Tô, thấy trăng tà trên bờ chập trùng sương khói, lập lòe ven sông những đốm lửa chài đối diện với rặng cây phong, và trên không tiếng quạ kêu sương làm mình bâng khuâng mất ngủ. Nhà thơ tức cảnh sinh tình, viết ra hai câu:

và đến đó cũng lại khựng nên trằn trọc không ngủ. Thế rồi tiếng chuông vô duyên vào lúc nửa đêm của hai nhà sư già trẻ lại thành hữu tình. Tiếng chuông từ trên chùa vang động xuống bến làm hồn thơ Trương Kế bừng tỉnh. Ông tìm ra hai câu kết, tuyệt nhất ở chữ đáo, thành bài tứ tuyệt nổi tiếng đến ngàn sau:

*

Bài thơ này mới làm cho chùa Hàn San nổi danh và là tác phẩm không thể thiếu trong các tập thơ Ðường. Người Việt ta, biết bao tác giả đã dịch, hầu hết đều công nhận bản dịch của Tản Ðà là hay hơn cả. Tập Thơ Ðường của Trần Trọng San có giới thiệu bản dịch này mà nhiều người đã thuộc:

Hầu hết đều công nhận là bản dịch hay, có lẽ trừ một vài người . Nữ nghệ sĩ Hồ Ðiệp, sinh thời trong một đêm tao loạn mấy chục năm trước, với bộ đội đang nghênh ngang ngoài phố, đã ngâm bài thơ đó của Trương Kế rồi bản dịch của Tản Ðà. Ðôi mắt long lanh, bà ngậm ngùi thêm một câu: "dường như người ta ghi sai lời dịch của Tản Ðà"

Và Hồ Ðiệp ngâm lạị..

"Chiếc quạ" mới gợi lên ý thê lương của con chim lạc bầy trong đêm vắng và người lữ khách mất ngủ ở dưới đò. Cái ý đơn chiếc đó còn tránh lập lại hai lần chữ "tiếng", "tiếng quạ" và "tiếng chuông". Ðộng từ "kêu" tự nó đã gây tiếng xốn xang cho mình rồi còn gì! Từ đó, cứ đọc lại Phong Kiều Dạ Bạc là lại nhớ Hồ Ðiệp và bản dịch của Tản Ðà.

Bài thơ của Trương Kế mỗi người lại thích theo một cách, tùy tâm cảnh và trình độ cảm nhận. Có khi tùy cả khả năng ngắt câu cho đúng ý nữa! Nhân đó mình lại tiếc là bản dịch của Tản Ðà đã không gói được ý cây phong đầy ấn tượng thi vị cho chúng ta, mà chỉ còn là "cây bến", v.v...

Trương Kế làm xong chuyện của ông rồi, thưởng thức nổi hay không là... quyền của chúng ta . Duy có một cách thưởng thức có khả năng làm nhà thơ lộn khỏi thuyền mà chìm xuống nước, là bóp cổ quạ cho khỏi cất tiếng khan và đánh thức xóm chài ngu ngơ ngủ dưới rặng phong: "chẳng có vụ ô đề lẫn đối sầu miên"! Người ta diễn giải rằng Ô Ðề và Sầu Miên là hai địa danh trong vùng: thôn Ô Ðề và núi Sầu Miên.

Như thấy chưa yên tâm về cách diễn giải đó, có người còn viện dẫn lời một học giả... Nhật. Hóa ra người Nhật đã lấy cắp chuông lại còn đem cả tiếng quạ kêu và ánh lửa chài chập chờn sương khói về làm của riêng! Tội cho người Nhật là kém văn hóa, và bảnh cho người mình, mới thật là sáng tạo!

May là người ta không sáng tạo thêm Giang Phong là một vạn chài đối diện với bến Phong Kiều. Sông nào chẳng có đôi bờ, cãi làm sao đây ?

Có dịp đi chơi Tô Châu, những người phẫn chí với cách diễn giải đầy sáng tạo đó đã tò mò hỏi cư dân thì được biết là xưa nay chẳng có địa danh nào là Ô Ðề, và họ quanh quất tìm không ra núi Sầu Miên! Ngạc nhiên xong, họ thất vọng vì khách phương xa hiểu sai bài thơ, không, đã chẳng hiểu gì hết! Nhưng vẫn có thể mua về một bức tranh của chùa Hàn San và bài thơ bồi trên gấm về treo ầm ỹ trong nhà.

Nhân đây, xin giới thiệu bài Phong Kiều Dạ Bạc dưới nét thảo của Gia Hàn Thanh, được nhà thơ Cao Tiêu cho in lại trong tập Cao Tiêu thi tuyển của ông. Gia Hàn Thanh viết bức thảo tự này khi đã 83 tuổi, và dù chẳng biết gì về thư pháp mình cũng có thể rùng mình với chữ "ô đề" của ông. Trong tiếng quạ kêu có cả nét múa, với chữ khẩu mở ra toang hoác!

Chưa nghe tiếng chuông chùa Hàn San, chả ghé bến Phong Kiều -- nay có khi còn hẹp hơn cầu Kiệu tại Sài Gòn --, và cũng không được giới thiệu với Trương Kế, mà mình đã có thể bình loạn về cả thơ lẫn cả chữ thảo của thiên hạ. Thế có sướng không?

Khách có hai người hỏi nhau: "Toi đã đọc Sử ký của Tư Mã Thiên chưa ?" -- "Ủa lúy qua rồi à? H.O . mấy vậy ?" Ðấy là câu chuyện có thật, cũng như lời giải Ô Ðề và Sầu Miên mà kẻ viết bài này mới được đọc thấy trên một website .

Tại sao những người đó không được giới thiệu cho nhau để lên núi Sầu Miên tìm vầng trăng sáng của Vương Giới Phủ, hoặc vào thôn Ô Ðề tìm một bến Giang Phong không hề có?

Nhờ đó, mình sẽ yên tâm đọc thơ Trương Kế và thấy nguyệt lạc mà khỏi bị ê đồ.

Trở về Mục Lục