Theo trong Kinh Tương Ưng Bộ đức Thế Tôn dạy về Nghiệp như sau:

- Và này các Tỷ kheo, thế nào là con đường đưa đến nghiệp đoạn diệt ? Ðây là con đường Thánh đạo tám ngành, tức là chánh tri kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định. Này các Tỷ kheo, đây là con đường đưa đến nghiệp đoạn diệt." (1)

Nói tác ý tức là nói đến Tâm, đức Thế Tôn đã dạy trong Kinh Pháp Cú :

1.

Tâm dẫn đầu mọi pháp,
Tâm chủ, tâm tạo tác
Nếu nói hay hành động
Với tâm tư ô nhiễm
Khổ não sẽ theo ta
Như xe theo vật kéo.

2.

Tâm dẫn đầu mọi pháp,
Tâm chủ, tâm tạo tác
Nếu nói hay hành động
Với tâm tư thanh tịnh
Hạnh phúc sẽ theo ta
Như bóng không rời hình.

Tâm tạo nghiệp như đã trích dẫn ở trên, mà tập quán của chúng ta cũng tạo nghiệp như lời dạy của Thế Tôn sau đây:

167

Chớ sống theo hạ liệt
Chớ sống mặc, buông lung
Chớ tin theo tà kiến
Chớ tăng trưởng tục trần

168

Coi chừng chớ buông lung
Hãy sống theo chánh hạnh
Kẻ chánh hạnh hưởng lạc
Cả đời nầy, đời sau.

169

Hãy sống theo chánh hạnh
Chớ sống theo tà hạnh
Kẻ chánh hạnh hưởng lạc
Cả đời nầy, đời sau. (3)

Do vậy chúng ta có thể định nghĩa Nghiệp là những tạo tác của thân, khẩu, ý có tác ý của tâm và những tập quán trong đời sống hằng ngày.

1. Nghiệp thiện: Là những hành động, tư duy, lời nói có tánh chất tốt lành mang lại sự ấm no, hạnh phúc, an lạc cho con người hay sinh vật khác.
2. Nghiệp ác: Là những hành động, tư duy, lời nói có tánh cách thô bạo, xấu, ác gây tai hại, khổ đau cho con người hay sinh vật khác.

1. Nghiệp nhân: Là những hành động, tư duy, lời nói gieo nhân tạo ra nghiệp.
2. Nghiệp quả: Là những hành động, tư duy, lời nói từ trước tạo thành kết quả ngày nay.

1. Nghiệp cũ: Như đoạn kinh trên Thế Tôn đã dạy, những hành động, tư duy, lời nói từ trước thì là nghiệp cũ.
2. Nghiệp mới: Là những hành động, tư duy lời nói đang làm sẽ tạo nghiệp được gọi là nghiệp mới.

1. Cận tử nghiệp: Là những nghiệp tạo tác khi con người sắp chết như lúc gần chết mà trong gia đình, vợ, chồng, con cái gây cho người chết luyến thương, nuối tiếc gia đình mình, nên có thể bị cận tử nghiệp lôi kéo trở lại sinh ra con, cháu hay súc vật như chó trong nhà. Cũng có thể bị tức giận, sợ hải lúc lâm chung đều tạo thành cận tử nghiệp nghiệp nhân nầy nhanh chóng tạo thành nghiệp quả.
2. Cực trọng nghiệp: Là những nghiệp cực ác chẳng hạng như ngũ nghịch tội (1.- giết cha, 2.- giết mẹ, 3.- giết A La Hán, 4.- làm cho thân Phật chảy máu, 5.-phá hòa hợp Tăng) Những tội nầy bị đọa vào Vô gián địa ngục.
3. Tập quán nghiệp: Là thói quen của hành động, tư duy, lời nói, đời sống cá nhân hàng ngày, và môi trường sống từ trong gia đình cho đến ngoài xã hội.
4. Tích lũy nghiệp: Là những nghiệp được tích lũy dần dần từ ngày nọ qua tháng kia hay từ kiếp nầy qua kiếp khác. Như trong Pháp Cú có câu:

121

Chớ khinh điều ác nhỏ
Cho rằng "chưa đến mình"
Lâu ngày cũng đầy bình
Người ngu si cũng vậy
Dần dần ác chứa đầy. (4)

1. Nghiệp riêng: Nghiệp đặc biệt riêng rẻ của mỗi cá thể. Ví dụ anh A có nghiệp riêng của anh, có gia đình, làm công nhân.
2. Nghiệp chung: Nghiệp chung của những người ở trong cùng gia đình, hoàn cảnh, xã hội. Ví dụ anh A, chị B, cô C mỗi người có gia đình riêng, cùng làm công nhân trong một cơ xưởng ở Việt Nam, nên cùng có đời sống tương tợ nhau, sống chung dưới cùng chế độ Cộng sản.

1. Nghiệp dẫn đến tái sanh (hữu lậu nghiệp): Thông thường nghiệp của chúng ta đều dẫn đến sự tái sanh, bởi vì chúng ta có tác ý vào.
2. Nghiệp không dẫn đến tái sanh (vô lậu nghiệp): Như chư Bồ Tát bố thí mà không nghĩ mình bố thí, vật bố thí và người nhận của bố thí do đó nghiệp ấy không dẫn đến tái sinh.

1. Ðịnh nghiệp: Là nghiệp được lưu chuyển từ nghiệp nhân đến nghiệp quả đồng nhất với nhau, thời gian ổn định.
2. Bất định nghiệp: Là nghiệp lưu chuyển từ nghiệp nhân đến nghiệp quả không đồng nhất, thời gian không ổn định...

Do đó người ta có thể làm thay đổi vận mệnh của mình cho tương lai gần là trong kiếp nầy, xa là những kiếp sau.

Theo kinh Phật, trong hoàn vũ có thập pháp giới: 1.- Phật, 2.- Bồ Tát, 3.- Duyên giác, 4.- Thanh Văn, 5.- Trời, 6.- Người, 7.- A Tu La, 8.- Súc sanh, 9.- Ngạ quỷ, 10.- Ðịa ngục. Sanh làm người là khó, gặp được Phật, biết được Pháp càng khó hơn. Vì Phật pháp dạy cho chúng ta tu tập để chuyển nghiệp nhân đạt được quả tốt. TU cho đạt đến quả vị A La Hán hay Phật sẽ thoát khỏi luân hồi. không còn tái sinh vào lục đạo chịu nhiều nổi thống khổ, não phiền. Và vì chỉ có làm người mới dễ dàng tu nhân tích đức, những cõi thấp hơn chúng ta không thể tu, còn cõi Trời chỉ để hưỡng phước báo vui chơi, hết phước phải sanh lại làm người, làm người mà không biết tu bị vô minh gây ra nhiều ác nghiệp phải đọa vào các cõi thấp hơn, chẳng may rơi vào địa ngục thì khổ biết là bao.

8-3-2003