Lục Vân Tiên

Nguyễn Đ́nh Chiểu

Trước đèn xem chuyện Tây Minh
Gẫm cười hai chữ nhân t́nh éo le
Hỡi ai lẵng lặng mà nghe
Dữ răn việc trước, lành dà thân sau
Trai thời trung hiếu làm đầu
Gái thời tiết hạnh là câu trau ḿnh
Có người ở quận Đông Thành
Tu nhân tích đức sớm sinh con hiền
Đặt tên là Lục Vân Tiên
Tuổi vừa hai tám, nghề chuyên học hành
Theo thầy nấu sử sôi kinh
Tháng ngày bao quản sân Tŕnh lao đao
Văn đà khởi phụng đằng giao
Vơ thêm ba lược sáu thao ai b́
Xẩy nghe mở hội khoa thi
Vân Tiên vào tạ tôn sư xin về:
"Bấy lâu cửa Thánh dựa kề
Đă tươi khí tượng lại xuê tinh thần
Nay đà gặp hội long vân
Ai ai mà chẳng lập thân buổi này.
Chi lăm bắn nhạn ven mây
Danh tôi đặng rạng, tiếng thầy bay xa
Làm trai trong cơi người ta
Trước lo báo bổ, sau là hiển vang"
Tôn sư bàn luận tai nàn
Gẫm trong số hệ khoa tràng c̣n xa
Máy trời chẳng dám nói ra
Xui thầy thương tớ xót xa trong ḷng
Sau dầu tỏ nỗi đục trong
Phải toan một phép để pḥng hộ thân
Rày con xuống chốn phong trần
Thầy cho hai đạo phù thần đem theo
Chẳng may mà gặp lúc nghèo
Xuống sông cũng vững, lên đèo cũng an
Tôn sư trở lại hậu đàng
Vân Tiên ngơ ngẩn ḷng càng sanh nghi
Chẳng hay ḿnh mắc việc chi
Tôn sư người dạy khoa kỳ c̣n xa
Hay là bối rối việc nhà
Hay là đức bạc hay là tài sơ
Bấy lâu ra sức công thư
Hội này chẳng gặp c̣n chờ hội nao
Nên hư chẳng biết làm sao
Chi bằng hỏi lại lẽ nào cho minh
Đặng cho rơ nỗi sự t́nh
Ngơ sau ngàn dặm đăng tŕnh mới an
Tôn sư ngồi hăy thở than
Ngó ra trước án thấy chàng trở vô
Hỏi rằng: Vạn lư trường đồ
Sao chưa cất gánh trở vô việc ǵ
Hay là con hăy hồ nghi
Thầy bàn một việc khoa kỳ ban trưa
Vân Tiên nghe nói liền thưa
Tiểu sinh chưa biết nắng mưa thế nào
Song đường tuổi hạc đă cao
Xin thầy nói lại âm hao con tường
Tôn sư nghe nói thêm thương
Dắt tay ra chốn tiền đường coi trăng
Nhân cơ tàng sự dặn rằng:
Việc người chẳng khác việc trăng lên trời
Tuy là soi khắp nơi nơi
Khi mờ, khi tỏ, khi vơi, khi đầy
Sau con cũng tỏ lẽ này
Lựa là trước phải hỏi thầy làm chi
Số con hai chữ khoa kỳ
Khôi tinh đă rạng, tử vi thêm ḷa
Hiềm v́ ngựa chạy đằng xa
Thỏ vừa ló bóng, gà đà gáy tan
Bao giờ cho tới bắc phang
Gặp chuột ra đàng, con mới nên danh
Sau dầu đặng chữ hiển vinh
Mấy lời thầy dạy tiền tŕnh chẳng sai
Trong cơ bĩ cực thái lai
Giữ ḿnh cho vẹn việc ai chớ sờn
Vân Tiên vội vă tạ ơn
Trăm năm dốc giữ keo sơn một lời.
Ra đi vừa rạng chân trời
Ngùi ngùi ngó lại nhớ nơi học đường
Tiên rằng : Thiên các nhất phương
Thầy đeo đoạn thảm, tớ vương mối sầu
Quản bao thân trẻ dăi dầu
Mang đai Tử Lộ quảy bầu Nhan Uyên
Bao giờ cá nước gặp duyên
Đặng cho con thảo phỉ nguyền tôi ngay
Kể từ tách dặm đến nay
Mỏi mê tính đă mấy ngày xông sương
Đoái nh́n phong cảnh thêm thương
Vơi vơi dặm cũ, nẻo đường c̣n xa
Chi bằng kiếm chỗ lân gia
Trước là t́m bạn sau là nghĩ chân
Việc chi than khóc tưng bừng
Đều đem nhau chạy vào rừng lên non
Tiên rằng : Bớ chú cơng con
Việc chi nên nỗi bon bon chạy hoài
Dân rằng: Tiểu tử là ai
Hay là một lũ sơn đài theo tao
Tiên rằng: cớ sự làm sao
Hăy dừng gót lại mà trao một lời
Dân nghe tiếng nói khoan thai
Kêu nhau đứng lại vài lời phân qua
Nhân rày có đảng lâu la
Tên là Đỗ Dự, hiệu là Phong Lai
Nhóm nhau ở chốn sơn đài
Người đều sợ nó có tài khôn đương
Bây giờ xuống cướp thôn hương
Thấy con gái tốt qua đường bắt đi
Xóm làng chẳng dám nói chi
Cảm thương hai gă nữ nhi mắc nàn.
Con ai vóc ngọc ḿnh vàng
Má đào mày liễu dung nhan lạnh lùng
E khi mắc đảng hành hung
Uổng trang thục nữ sánh cùng thất phu
Thôi thôi chẳng dám nói lâu
Chạy đi cho khỏi kẻo âu tới ḿnh
Vân Tiên nổi giận lôi đ́nh
Hỏi thăm lũ nó c̣n đ́nh nơi nao
Tôi xin ra sức anh hào
Cứu người cho khỏi lao đao buổi này.
Dân rằng: Lũ nó c̣n đây
Qua xem tướng bậu thơ ngây đă đành
E khi họa hổ bất thành
Khi không ḿnh lại xô ḿnh xuống hang.
Vân Tiên ghé lại bên đàng
Bẻ cây làm gậy nhắm làng xông vô.
Kêu rằng: Bớ đảng hung đồ
Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân
Phong Lai mặt đỏ phừng phừng
Thằng nào lại dám lẫy lừng vào đây.
Trước gây việc dữ tại mày
Truyền quân bốn phía phủ vây bịt bùng
Vân Tiên tả đột hữu xung
Khác nào Triệu Tử mở ṿng Đương dang
Lâu la bốn phía vỡ tan
Đều quăng gươm giáo t́m đàng chạy ngay
Phong Lai trở chẳng kịp tay
Bị Tiên một gậy thác rừng thân vong
Dẹp rồi lũ kiến cḥm ong,
Hỏi: Ai than khóc ở trong xe này?
Thưa rằng: tôi thiệt người ngay
Sa cơ nên mới lầm tay hung đồ
Trong xe chật hẹp khôn phô
Cúi đầu tôi lạy cứu cô tôi cùng
Vân Tiên nghe nói động ḷng,
Đáp rằng: Ta đă trừ ḍng lâu la
Khoan khoan ngồi đó chớ ra
Nàng là phận gái ta là phận trai
Tiểu thư con gái nhà ai
Đi đâu đến nỗi mang tai bất kỳ
Chẳng hay tên họ là chi
Khuê môn phận gái việc ǵ đến đây?
Trước sau chưa hăn dạ này
Hai nàng ai tớ ai thầy nói ra?
Thưa rằng: Tôi Kiều Nguyệt Nga
C̣n con t́ tất tên là Kim Liên.
Quê nhà ở quận Tây Xuyên
Cha làm tri phủ ngồi miền Hà-khê
Sai quân đem bức thư về
Rước tôi qua đó định bề nghi gia
Làm con đâu dám căi cha
Ví dầu ngàn dặm đàng xa cũng đành
Chẳng qua là sự bất b́nh
Hay vầy cũng chẳng đăng tŕnh làm chi
Lâm nguy chẳng gặp giải nguy
Tiết trăm năm cũng bỏ đi một hồi
Trước xe quân tử tạm ngồi
Ngơ chi tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa
Chút tôi liễu yếu đào thơ
Giữa đường lâm phải bụi dơ đă phần
Hà khê qua đó cũng gần
Xin theo cùng thiếp đền ân cho chàng
Gặp đây đương lúc giữa đàng
Của tiền chẳng có, bạc vàng cũng không
Tương câu báo đức thù công
Lấy chi cho phỉ tấm ḷng cùng ngươi.
Vân Tiên nghe nói liền cười
Làm ơn há dễ trông người trả ơn
Nay đà rơ đặng nguồn cơn
Nào ai tính thiệt so hơn làm ǵ
Nhớ câu kiến ngăi bất vi
Làm người thế ấy cũng phi anh hùng
Đó mà biết chữ thủy chung
Lựa là đây phải theo cùng làm chi
Nguyệt Nga biết ư chẳng đi
Hỏi qua tên họ một khi cho tường.
Thưa rằng: Tiện thiếp đi đường
Chẳng qua quân tử quê hương nơi nào?
Phút nghe lời nói thanh tao
Vân Tiên há nỡ ḷng nào phôi pha
Đông Thành vốn thiệt quê ta
Họ là Lục thị tên là Vân Tiên.
Nguyệt Nga vốn đấng thuyền quyên
Tai nghe lời nói tay liền rút trâm
Thưa rằng: Nay gặp tri âm
Xin đưa một vật để cầm làm tin
Vân Tiên ngơ mặt chẳng nh́n
Nguyệt Nga liếc thấy càng th́n nết na
Vật chi một chút gọi là
Thiếp thưa chưa dứt chàng đà làm ngơ
Của này là của vất vơ

Ḷng chê cũng phải mặt ngơ sao đành
Vân Tiên khó nỗi làm thinh
Chữ ân đă buộc, chữ t́nh lây đây
Than rằng: Đó khéo trêu đây
Ơn kia đă mấy của này rất sang
Gặp nhau đang lúc giữa đàng
Một lời cũng nhớ, ngàn vàng chẳng phai.
Nhớ câu trọng nghĩa khinh tài
Nào ai chịu lấy của ai làm ǵ.
Thưa rằng: Chút phận nữ nhi
Vốn chưa biết lẽ, có khi mích ḷng
Ai dè những đấng anh hùng
Thấy trâm thôi lại thẹn cùng cây trâm
Riêng than: Trâm hỡi là trâm
Vô duyên chi bấy, ai cầm mà mơ
Đưa trâm chàng đă làm ngơ
Thiếp xin đưa một bài thơ giă từ.
Vân Tiên ngó lại rằng: ừ
Làm thơ cho kịp chừ chừ chờ lâu
Nguyệt Nga ứng tiếng xin hầu
Xuống tay liền tả tám câu năm vần
Thơ rồi này thiếp xin dâng
Ngửa trông lượng rộng văn nhân thể nào.
Vân Tiên xem thấy ngạt ngào
Ai dè sức gái tài cao bực này
Đă mau mà lại thêm hay
Chẳng phen Tạ Nữ, cũng tày Từ Phi
Thơ ngâm dũ xuất dũ kỳ
Cho hay tài kém ǵ tài trai
Như vầy ai nhẫn thua ai
Vân Tiên họa lại một bài trao ra
Xem thơ biết ư ? xa
Mai ḥa vận điệu, điệu ḥa vận mai
Có câu xúc cảnh hứng hoài
Đường xa ṿi vọi, dặm dài vơi vơi
Ai ai cũng ở trong trời
Gặp nhau ta đă cạn lời th́ thôi.
Vân Tiên từ giă phản hồi
Nguyệt Nga than thở: "T́nh ơi là t́nh!"
Nghĩ ḿnh mà ngán cho ḿnh
Nỗi ân chưa trả, nỗi t́nh lại vương.
Nặng nề hai chữ uyên ương
Dây sầu ai khéo vấn vương vào ḷng
Vái cùng Nguyệt Lăo hỡi ông
Trăm năm cho vẹn chữ ṭng mới an.
Hữu t́nh chi bấy Ngưu Lang
Tấm ḷng Chức Nữ v́ chàng mà nghiêng.
Thôi thôi em hỡi Kim Liên
Đẩy xe cho chị qua miền Hà-Khê
Trải qua dấu thỏ đàng dê
Chim kêu vượn hú, tứ bề nước non
Vái trời cho đặng vuông tṛn
Trăm năm cho vẹn ḷng son với chàng
Phút đâu đă tới phủ đàng
Kiều công xem thấy ḷng càng sinh nghi
Hỏi rằng: Nào trẻ tùy nhi
Cớ sao nên nỗi ra đi một ḿnh?
Nguyệt Nga thưa việc tiền tŕnh
Kiều công tưởng nỗi sự t́nh chẳng vui.
Nguyệt Nga dạ hăy ngùi ngùi
Nghĩ đ̣i cơn lại sụt sùi ḍi cơn
Lao đao phận trẻ chi sờn
No nao trả đặng công ơn chi chàng.
Kiều công nghe nói liền can
Dạy rằng: Con hăy nghỉ an ḿnh vàng
Khi nào cha rănh việc quan
Cho quân quan đó mời chàng sang đây
Sao sao chẳng kíp thi chầy
Cha nguyền trả đặng ơn này th́ thôi
Hữu đường con khá tạm lui
Làm khuây dạ trẻ cho vui ḷng già.
Tây lầu trống điểm sang ba
Nguyệt Nga c̣n hăy xót xa phận ḿnh
Dời chân ra chốn hoa đ́nh
Xem trăng rồi lại chạnh t́nh cố nhơn
Than rằng: Lưu thụy cao sơn
Ngày nào nghe đặng tiếng đàn tri âm
Chữ t́nh càng tưởng càng thâm
Muốn pha khó lợt, muốn dầm khôn phai
Vơi vơi đất rộng trời dài
Hỡi ai nỡ để cho ai đeo phiền
Trở vào bèn lấy bút nghiên
Đặt bàn hương án chúc nguyền thần linh
Làu làu một tấm ḷng thành
Họa ra một bức tượng h́nh Vân Tiên.
Than rằng: Ngàn dặm sơn xuyên
Chữ ân để dạ, chữ duyên nhuốm sầu.
Truyện nàng sau hăy c̣n lâu
Truyện chàng xin kể thứ đầu chép ra
Vân Tiên từ cách Nguyệt Nga
Giữa đường lại gặp người ra kinh kỳ
Xa xem mặt mũi đen ś
Ḿnh cao đồ sộ dị kỳ rất hung
Nhớ câu b́nh thủy tương phùng
Anh hùng lại gặp anh hùng một khi.
Chẳng hay danh tính là chi
Một ḿnh mang gói ra đi chuyện ǵ?
Đáp rằng ta cũng xuống thi
Hớn Minh tính tự, Ô-mi quê nhà.
Vân Tiên biết lẽ chính tà
Hễ người dị tướng ắt là tài cao
Chữ rằng bằng hữu chi giao
T́nh kia đă gặp lẽ nào làm khuây?
Nên rừng há dễ một cây
Muốn cho có đó cùng đây luôn vần.
Kia nơi vơ miếu hầu gần
Đôi ta vào đó nghỉ chân một hồi.
Cùng nhau bày tỏ tên rồi
Hai chàng từ tạ đều lui ra đường
Hớn Minh đi trước tựu trường
Vân Tiên c̣n hăy hồi hương thăm nhà.
Mừng rằng: Nay con thấy ta
Cha già những tưởng, mẹ già những trông
Bấy lâu đèn sách gia công
Con đà nên chữ tang bồng cùng chăng?
Vân Tiên quỳ lạy thưa rằng:
Chẳng hơn người cổ cũng bằng người câm (kim)
Dám xin cha mẹ yên tâm
Đặng con trả nợ thanh khâm cho rồi
Mẹ cha thấy nói thêm vui
Lại lo non nước xa xôi ngh́n trùng
Cho theo một gă tiểu đồng
Viết một bức dặn cùng Vân Tiên
Xưa đà định chữ lương duyên
Cùng quan hưu trí ở miền Hàn Giang
Con người là Vơ Thệ Loan
Tuổi vừa hai bảy dung nhan mặn mà
Chữ rằng Hồ Việt nhất gia
Con đi tới đó trao qua thư này
Con dầu bước đặng thanh mây
Dưới chân đă sẵn một dây tơ hồng
Song thân dạy bảo vừa xong
Vân Tiên cùng gă tiểu đồng dời chân
Ra đi tách dặm băng chừng
Gió Nam rày đă đưa xuân qua hè
Lại xem dặm liễu đường ḥe
Tin ong ngơ ngác, tiếng ve vang dầy.
Vui xem nước nọ non này
Nước sao sóng dợn, non vầy đà cao
Màn trời gấm trải biết bao
Trên nhành chim nói, dưới ao cá cười
Quận thành nhắm kiểng coi người
Kiểng xinh như vẽ, người tươi như giồi
Hàn-Giang phút đă tới nơi
Vân Tiên ra mắt một hồi tŕnh thư.
Vơ công lấy đọc bây giờ
Mừng duyên cầm sắt mối tơ đặng liền
Liếc coi tường mạo Vân Tiên
Khá khen họ Lục phước hiền sinh con
Mày tằm, mắt phụng, môi son,
Mười phân cốt cách vuông tṛn mười phân
Những e kẻ Tấn người Tần
Nào hay chữ ngẫu đặng gần chữ giai
Nhắm đà đẹp đẽ ḥa hai
Ḱa dâu nam giản, nọ trai đông sàng
Công rằng: Ngăi tế mới sang
Muốn lo việc nước hăy toan việc nhà.
Tiên rằng: Nhờ lượng nhạc gia
Đại khoa dầu đặng, tiểu khoa lo ǵ
Công rằng: Con dốc xuống thi
Sao không kết bạn mà đi tựu trường
Gần đây có một họ Vương
Tên là Tứ Trực văn chương tốt đời
Cha đà sang trẻ qua mời
Đặng con cùng gă thử chơi một bài
365. Thấp cao, cao thấp biết tài
Vầy sau trước (trúc) bạn cùng mai mới màu.
Phút đầu Tử Trực tới hầu
Vơ công sẵn đặt một bầu rượu ngon.
Công rằng: Này bớ hai con
Thơ hay làm đặng rượu ngon thưởng liền
Muốn cho Trực sánh cùng Tiên
Lấy câu "b́nh thủy hữu duyên" làm đề.
Song song hai gă giao kề
Lục, Vương hai họ đua nghề một khi
Cho hay kỳ lại gặp kỳ
Bạch Hàm há dễ kém chi Như Hoành
Công rằng: Đơn quế hai nhành
Bảng vàng, thẻ bạc đă đành làm nêu
Như chuông chẳng đánh sao kêu
Ngọn đèn rạng tỏ trước khêu bởi ḿnh
Thiệt trang lương đống đă đành
Khá khen hai họ tài lành ḥa hai.
Trực rằng: Tiên vốn cao tài
Dám đâu én hộc sánh vai một bầy
T́nh cờ mà gặp nhau đây
Trực này xin nhượng Tiên rày làm anh
Nay đà nên nghĩa đệ huynh
Xin về mai sẽ thượng tŕnh cùng nhau.
Xảy đâu trăng đă đứng đầu
Vân Tiên vào chốn thư lầu nghỉ an.
Vơ công trở lại hậu đàng
Đêm khuya dạy bảo Thể Loan mọi lời
Ngày mai vừa rạng chân trời
Tiểu nhi trang điểm ra nơi lê đ́nh

Gọi là chút nghĩa tống t́nh
Pḥng sau cho khỏi bất b́nh cùng nhau,
Bóng trăng vừa lộ nhành dâu
Vân Tiên vào tạ dây lâu xuất hành.
Ra đi từ thuở b́nh minh

Thể Loan đứng trước lê đ́nh liễm dung
Thưa rằng: Quân tử phó công
Xin thương bồ liễu chữ ṭng ngây thơ
Tấm ḷng thương nhớ gió mưa
Đường xa ngàn dặm xin đưa một lời
Ngày nay thánh chúa trị đời
Nguyền cho linh phụng gặp nơi ngô đồng
Quản bao chút phận má hồng
Pḥng khuê ṿ vơ đợi trông khôn lường
Chàng dầu cung quế, xuyên dương
Thiếp xin hai chữ tào khương cho bằng
Xin đừng tham đó bỏ đăng
Chơi lê quân lựu, chơi trăng quên đèn.
Tiên rằng: Như lửa mới nhen
Dễ trông một bếp mà chen mấy ḷ
May duyên rủi nợ dễ phô
Chớ nghi Ngô Khởi, hăy lo Măi Thần
Thể Loan vội vă lùi chân
Vân Tiên từ biệt trông chừng Trường An
Xa xa vừa mấy dặm đường
Gặp Vương Tử Trực vầy đoàn đều đi.
Trải qua thủy tú sơn kỳ
Phỉ ḷng cá nhảy gặp th́ rồng bay
Người hay lại gặp kiểng hay
Khác nào tiên tử chơi rầy Bồng Lai
Cùng nhau tả chút t́nh hoài
Năm ba chén rượu một vài câu thơ
Công danh ai chẳng ước mơ
Ba tầng cửa Vơ một giờ nhảy qua
Cùng nhau bàn bạc gần xa
Chữ tài chữ mệnh xưa ḥa ghét nhau
Trực rằng: Rồng xuống vực sâu
Mặc dầu giỡn sóng mặc dầu chơi mây
Tiên rằng: Hồng hộc đều bay
E khi mỏi cánh lạc bầy về sau
Mảng c̣n tṛ chuyện với nhau
Trông chừng kinh địa đă hầu tới nơi.
Chênh lệch vừa xé mặt trời
Hai người t́m quán nghỉ ngơi đợi kỳ
Phút đầy gặp bạn cố tri
Đều bày tên họ một khi đăng tường.
Một người ở quận Phan-Dương
Tên Hâm họ Trịnh tầm thường nghề văn
Một người ở phủ Dương-Xuân
Họ Bùi tên Kiệm tác chừng đôi mươi.
Hai người kại gặp hai người
Đều vào một quán vui cười ngả nghiêng,
Kiệm rằng: Nghe tiếng anh Tiên
Nay đà thấy mặt phỉ nguyền ước ao.
Hâm rằng: Chưa biết thấp cao
Làm thơ mới rơ bậc nào tài năng
Bèn kêu ông quán nói rằng:
Khá toan sắm sửa đồ ăn cho bề
Quán rằng: Thịt cá ê hề
Khô lân, chả phụng bộn bề thiếu đâu.
Ḱa là thuốc lá ướp ngâu
Trà ve tuyết điểm, rượu bầu cúc hương
Để khi đăi khách giàu sang
Đăi người văn vật, đăi tranh anh hùng.
Bĩ bàng trà rượu đă xong
Bốn người ngồi lại một ṿng làm thơ
Kiệm, Hâm c̣n hăy ngẩn ngơ
Phút thơ Tiên, Trực, một giờ đều xong.
Kiệm, Hâm xem thấy lạ lùng
Gẫm nghi Tiên, Trực viết tùng cổ thi
Chẳng hay ông quán cười chi
Vỗ tay xuống chiếu một khi cười dài.
Tiên rằng: Ông quán cười ai?
Quán rằng: Cười kẻ bất tài đồ thơ
Cười người Tôn Tẫn không lừa
Trước đà thấy máy, chẳng ngừa Bàng Quyên.
Trực rằng: Lời nói hữu duyên
Thế trông Kinh sử có tuyền cùng chăng?
Quán rằng: Kinh sử đă từng
Coi rồi lại khiến ḷng hằng xót xa
Hỏi thời ta phải nói ra
V́ chưng hay ghét cũng là hay thương
Tiên rằng: Trong đục chưa tường
Chẳng hay thương ghét ghét thương lẽ nào?
Quán rằng: Ghét việc tầm phào
Ghét cay, ghét đắng, ghét vào tận tâm.
Ghét đời Kiệt, Trụ, mê dâm
Để dân đến nỗi sa hầm sảy hang.
Ghét đời U, Lệ đa đoan
Khiến dân luống chịu lầm than muôn phần.
Ghét đời Ngũ Bá phân vân
Chuộng bề dối trá làm dân nhọc nhằn
Ghét đời Thúc Quư phân băc
Sớm đầu, tối đánh, lằng nhằng rối dân.
Thương là thương đức thánh nhân
Khi nơi Tống, Vệ, lúc Trần, lúc Khuông
Thương thầy Nhan Tử dở dang
Ba mươi mốt tuổi, tách đàng công danh.
Thương ông Gia Cát tài lành
Gặp cơn Hán mạt đă đành phôi pha
Thương thầy Đổng Tử cao xa
Chí đà có chí, ngôi mà không ngôi
Thương người Nguyên lượng ngùi ngùi
Lỡ bề giúp nước, lại lui về cày
Thương ông Hàn Dũ chẳng may
Sớm dâng lời biểu tối đầy đi xa
Thương thầy Liêm, Lạc đă ra
Bị lời xua đuổi về nhà giáo dân
Xem qua kinh sử mấy lần
Nửa phần lại ghét nửa phần lại thương.
Trực rằng: Chùa rách phật vàng
Ai hay trong quán ẩn tàng kinh luân
Thương dân sao chẳng lập thân
Để khi nắng hạ toan phần làm ma
Quán rằng: Nghiêu Thuấn thủa xưa
Khó khăn Sào Phủ, khôn ngừa Hứa Do
Di, Tề chẳng khứng giúp Châu
Một ḿnh một núi ai hầu chi ai
Ông Y, ông Phó ôm tài
Kẻ cày người cuốc đoái hoài chi đâu
Thái Công xưa một cần câu
Hôm mai sông Vị mặc dầu vui chơi
Nghiêm Lăng đă mấy đua bơi
Cày mây cầu nguyệt tả tơi ao cầu
Trần Đoàn chẳng phút lo âu
Gió trăng một túi, công hầu chiêm bao
Người nay có khác xưa nào
Muốn ra ai cấm, muốn vào ai ngăn
Hâm rằng: Lăo quán nói nhăng
Dẫu cho trải việc cũng thằng bán cơm
Gối rơm theo phận gối rơm
Có đâu ở thảo mà chồm lên cao.
Quán rằng: Sấm chớp mưa rào
Ếnh nằm đáy giếng thấy bao năm trời
Sông trong cá lội thảnh thơi
Xem hai con mắt sáng ngời như châu
Uổng thay đàn gảy tai trâu
Nước xao đầu vịt nghĩ lâu nực cười.
Tiên rằng: Ông quán chớ cười
Đây là nhờ đặng bảy người Trước lâm
Cùng nhau kết bạn đồng tâm
Khi cờ, khi rượu, khi cầm, khi thi
Công danh phú quư màng chi
Sao bằng thong thả thả mặc khi vui ḷng
Rừng như biển thánh mênh mông
540.Dễ ai lặn lội cho cùng vậy vay
Quán rằng: Đó biết ư đây
Lời kia đă cạn lời này thưởng cho.
Kiệm, Hân là đứa so đo
Thấy Tiên dường ấy thêm lo trong ḷng
Khoa này Tiên ắt đầu công
Hâm dầu có đậu cũng không ra ǵ.
Mảng c̣n bàn bạc thị phi
Xảy nghe trống điểm một khi nhập trường
Kẻ ḥm, người tráp đầy đường
Lao xao đoàn bảy, chàng ràng lũ ba.
Vân Tiên vừa bước chân ra
Bỗng đâu xẩy gặp tin nhà gửi thư
Khai phong mới tỏ sự cơ
Ḿnh gieo xuống đất dật dờ hồn hoa.
Hai hàng lụy ngọc nhỏ sa
Trời Nam đất Bắc xót xa đoạn tràng
Anh em ai nấy đều thương
Trời ơi! Há nỡ lấp đường công danh
Những lăm công toại thành danh
Nào hay từ mẫu u minh sớm rời
Gắng nào trong quán yên nơi
Tớ thầy than thở liệu lời qui lai
Tiểu đồng thở vắn than dài
Trời ơi trời nỡ phụ tài người ngay
Trực rằng: Đă đến nỗi này
Tiểu đồng bậu hăy làm khuây chớ phiền
Sớm hôm thang thuốc giữ ǵn
Chờ ta vài bữa ra tràng sẽ hay
Bây giờ kíp rước thợ may
Sắm đồ tang phục nội ngày cho xong
Dây rơm mũ bạc áo thùng
Cứ theo trong sách Văn công mà làm.
Tiên rằng; Con Bắc mẹ Nam
Nước non ṿi vọi đă cam lỗi ngh́
Trong ḿnh không cánh không vi
Lấy chi lướt dặm, lấy chi tách đàng
Nhập tràng phút lại gặp tang
Ngẩn ngơ người ở, ngỡ ngàng kẻ đi.
Việc trong trời đất biết chi
Sao dời, vật đổi c̣n ǵ mà trông
Hai hàng lụy ngọc ṛng ṛng
Tưởng bao nhiêu lại đau ḷng bấy nhiêu
Cánh buồm bao quản gió xiêu
Ngàn trùng biển rộng, chín chiều ruột đau.
Thương thay chín chữ cù lao
Ba năm nhũ bộ biết bao nhiêu t́nh
Quán rằng: Trời đất th́nh ĺnh
Gió mưa đâu phút găy nhành thiên hương
Ai ai trông thấy cũng thương
Lỡ bề báo hiếu, lỡ đường lập thân
Dẫu cho chước quỷ mưu thần
Phong trần ai cũng phong trần như ai
Éo le ai khéo đặt bày
Chữ tài liền với chữ tai một vần.
Đường đi một tháng chẳng gần
Khi qua khi lại mấy lần xông pha
Xảy đâu bạn tác vừa ra
Trực cùng Hâm, Kiệm xúm cùng đưa Tiên.
Hâm rằng: Anh chớ ưu phiền

Khoa này chẳng gặp ta nguyền khoa sau
Thấy nhau khó nỗi giúp nhau
Một vừng mây bạc, dàu dàu khá thương
Vân Tiên cất gánh lên đường
Trịnh Hâm ngó lại đôi hàng lụy sa.
Đi vừa một dặm xa xa
Phút đâu ông quán bôn ba theo cùng
Quán rằng: Thương đấng anh hùng
Đưa ba hườn thuốc để pḥng hộ thân
Chẳng may gặp lúc gian truân
Đương đi quá đói thuốc thần cũng no
Tiên rằng: Cúi đợi ơn trên
Tấm ḷng ngài ngại hăy lo xa gần
Ta ? ? cũng bâng khuâng
Thấy vầy nên mới tị trần đến đây
Non xanh nước bích vui vầy
Khi đêm rượu cúc, khi ngày trà lan
Dấn thân vào chốn an nhàn
Thoát ṿng danh lợi, lánh đàng thị phi
Nói rồi quày quả ra đi
Vân Tiên xem thấy càng nghi trong ḷng
Trông chừng dặm cũ thẳng xông
Nghĩ đ̣i cơn lại năo nùng đ̣i cơn
Nên hư chút phận chi sờn
Nhớ câu dưỡng dục, lo ơn sinh thành
Mang câu bất hiếu đă đành
Nghĩ ḿnh mà thẹn cho ḿnh làm con
Trọn đời một tấm ḷng son
Chí lăm trả nợ nước non cho rồi
Nào hay nước chảy hoa trôi
Nào hay phận bạc như vôi thế này
Một ḿnh ngơ ngẩn đường mây
Khác nào chiếc nhạn lạc bầy kêu sương
Đến nay lâm việc mới tường
Hèn chi thày dạy khoa trường c̣n xa
Tiểu đồng thấy vậy thưa qua
Gẫm đây chi đến quê nhà c̣n lâu
Thầy sao chẳng ngớt cơn sầu
Ḿnh đă đi mỏi, ḍng châu thêm nhuần
E khi mang bệnh nửa chừng
Trong non khó liệu, giữa rừng khôn toan.
Tiên rằng: Khô héo lá gan
Ôi thôi con mắt đă mang lấy sầu
Mịt mù nào thấy chi đâu
Chân đi đă mỏi, ḿnh đau như dần
Có thân phải khổ v́ thân
Than ôi! Thân biết mấy lần chẳng may.
Đồng rằng: Trời đất có hay
Ra đi chưa đặng mấy ngày lại đau
Một ḿnh nhắm trước xem sau
650.Xanh xanh bờ cơi, dàu dàu cỏ cây
Vốn không làng xóm chi đây
Xin lần tới đó t́m thấy thuốc thang.
Vừa may gặp khách qua đàng
Người người đều chỉ vào làng Đồng Văn
Dắt nhau khi ấy hỏi phăng
Gặp thầy làm thuốc hiệu rằng Thầy Ngang
Ngang rằng: Khá tạm nghỉ an
Rạng ngày coi mạch đầu thang mới đành
Gặp ta bệnh ấy ắt lành
Bạc tiền trong gói sẵn dàng bao nhiêu?
Đồng rằng: Tiền bạc chẳng nhiều:
Xin thầy nghĩ lượng đặng điều thuốc thang,
May mà bệnh ấy đặng an
Bạc c̣n hai lượng trao sang cho thày
Ngang rằng: Ta ở chốn này
Ba đời nối nghiệp làm thày vừa ba
Sách chi cũng đũ trong nhà
Nội kinh đă sẵn, ngoại khoa thêm mầu
Trước xem Y học làm đầu
Sau coi Thọ thế, thứ cầu Đông y
Gẫm trong Ngân hải tinh vi
Cùng là Cang Mục, thua ǵ Thanh Nang
Gẫm trong Tập nghiệm lương phang
Cùng là Ngự toản trải đàng Hồi xuân
Vị chi sẵn đặt quân thân
Thuốc thời bào chế mười phần nỏ nan
Mạch thời đọc phú Lư san
Đặt vào tay bệnh đàng tử sinh.
Lục quân, tứ vật thanh danh
Thập toàn, bát vị, sẵn dành nội thương
Lại thông bát trận tân phương
Lâm nhằm ngoại cảm đầu thang ngũ sài
Đồng rằng: Thầy thiệt có tài
Xin vào coi mạch luật bài thuốc chi.
Ngang rằng: Lục bộ đều suy
Bộ quan bên tả, mạch đi phù hồng
Cứ trong Kinh lạc mà thông
Mạng môn tướng hỏa đă xông lên đầu
Tam tiêu, tích nguyệt đă lâu
Muốn cho giáng hỏa phải đầu tư âm
Huỳnh liên, Huỳnh bá, Huỳnh cầm
Gia vào cho bội nhiệt tâm mới b́nh
Ngoài thời cho điểm vạn linh
Trong thời cho uống hoàn t́nh mới xong
Khá trao hai lượng vàng ṛng
Bổ thêm vị thuốc để pḥng đầu thang
Chẳng qua làm phúc cho chàng
Nào ai đ̣i cuộc, đ̣i đàn chi ai
Tiểu đồng những ngỡ thiệt tài
Vội vàng mở gói, chẳng nài tiền trao
Mười ngày chẳng bớt chút nào
Thêm đau trong dạ như bào như xoi
Đồng rằng: Vào đó thầy coi
Bệnh thời không giảm thầy đ̣i tiền thêm.
Ngang rằng: Nằm thấy khi đêm
Tiên sư mách bảo một điềm chiêm bao
Quỉ thần người ở trên cao
E khi đường sá lẽ nào biết đâu
Tiểu đồng ngươi khá qua cầu
Cùng ông thày bói ở đầu Tây Viên
Tiạu đồng nghe nói đi liền
Gặp ông thầy bói đặt tiền mà coi
Bói rằng: Ta bói hẳn hoi
Bói hay đă dậy, ngươi coi đă đầy
Ta đây nào phải các thày
Bá vơ, bá vất, nói nhây không nhằm
Ôn nhuần Châu Diệc mấy năm
Sáu mươi bốn quẻ, ba trăm dư hào
Huỳnh kim, Dă hạc sách cao
Lục nhâm, Lục giáp chỗ nào chẳng hay
Can chi đều ở trong tay
Đă thông trời đất, lại hay việc người
Đặt tiền quan mốt bốn mươi
Khay trầu, chén rượu cho tươi mới thành
Thày bèn gieo quẻ đặng linh
Chiêm tên tuổi ấy lộ tŕnh mắc chi
Ứng vào rùa với cỏ thi
Rồi thày coi quẻ một khi mới tường
Đồng rằng: Người ở Đông phương
Nhân đi buôn bán giữa đường chẳng an.
Con nhà họ Lục là chàng
Tuổi vừa hai tám, c̣n đàng thơ ngây.
Bói rằng: Đinh Măo năm nay
Hàn chi Giáp tí ngày rầy chẳng an
Mạng kim lại ở cung càn
Tuổi này là tuổi giàu sang trên đời
Cầu tài quẻ ấy xa vời
Khen người khéo nói những lời phỉnh ta
Cầm tiền gieo xuống xem qua
Một giao, hai sách, lại ba Hào trùng
Trang thành là quẻ lục xung
Thấy hào phụ mẫu khắc cùng tử tôn
Hóa ra làm kẻ du hồn
Lại thêm thế động khắc dồn hào quan
Cứ trông quẻ ấy mà bàn
Tuổi này mới chịu mẫu tang trong ḿnh
Xui nên phát bịnh th́nh ĺnh
V́ chưng ma quỉ lộ tŕnh rất thiêng
Muốn cho bệnh ấy đặng yên
Phải t́m thày Pháp chữa chuyên ít ngày
Đồng rằng: Pháp ở đâu đây
Bói rằng: Cũng ở chốn này bước ra.
Pháp hay dậy tiếng đồn xa
Tên là Đạo sĩ ở Trà Hương thôn
Tiểu đồng mới chạy bôn bôn
Hỏi thăm đạo sĩ Hương thôn chốn nào
Chợ đông buôn bán lao xao
Người ta chỉ vào nhà ở chẳng xa,
Đồng đi một buổi tới nhà
Đạo sĩ xem thấy, ḷng mà mừng thay
Đồng rằng: Nghe tiếng thày đây
Trừ ma, ếm quỉ, phép thày rất hay
Pháp rằng: ấn đă cao tay
Lại thêm phù chú xưa nay ai b́
Qua sông cá thấy xếp vi
Vào rừng cọp thấy phải quỳ lạy đưa
Pháp hay gió hú kêu mưa
Sai chim, khiến vượn, đuổi lừa, vật trâu
Pháp hay miệng niệm một câu
Tóm thâu muôn vật vào bầu hồ linh
Phép hay sái đậu thành binh
Bện h́nh làm tướng phá thành Diêm Vương
Phép hay đạo hỏa phó thang
Ngồi gươm , đứng giáo khai đàng thiên hoang
Có ba lượng bạc trao sang
Đặng thày sắm sửa lập chữa cho
Đồng rằng: Tôi chẳng so đo
Khuyên thày ra sức chớ lo kho giàu
Bấy lâu thày tớ theo nhau
Bạc dành hai lượng pḥng sau đi đàng
Chữa chuyên bệnh ấy đặng an
Rồi tôi sẽ lấy đem sang cho thầy
Pháp rằng: Về lấy sang đây
Cho thầy toan liệu lập đàn bày ra
Đồng rằng: Tôi đă lo xa
Cực v́ người bệnh ở nhà chẳng yên
Xin thày gắng sức chịu phiền
Ra công bùa chú chữa chuyên cách nào,
Pháp rằng: Có khó chi sao
Người nằm ta chữa rồi trao phù về
Đồng rằng: Tôi vốn thằng hề
Bệnh chi mà khiến chịu bề chữa chuyên?
Pháp rằng: Ta biết kinh quyền
Đau Nam chữa Bắc mà thuyên mới tài
Tiểu đồng nghe lọt vào tai
Ḷng mừng vội vă nằm dài chữa chuyên
Pháp bàn cất tiếng hét lên
Mời ông Bàn cổ tọa tiền chứng miêng
Thỉnh ông Đại thánh Tề thiên

Thỉnh bà Vũ Hậu đều liền đắn đây
Thỉnh ông Nguyên soái Chinh Tây
Cùng bà Vương mẫu sum vầy một khi
Thỉnh ông Phật tổ A Di
Thập phương chư Phật phù tŕ giúp ông
Lại mời công chúa Ngũ Long
B́nh Nam ngũ hổ hội đồng an dinh
Thỉnh trong thiên tướng, thiên binh
Cùng là tam phủ Động-Đ́nh xích lân
Thỉnh trong khắp hết quỉ thần
Cũng đều xuống chốn dương trần vui chơi
Cho người ba đạo phù trời
Uống vào khoẽ mạnh như lời chẳng sai,
Tiểu đồng vâng lĩnh theo lời
Lấy phù trợ lại toan bài thuốc thang
Vào nhà thưa với thầy Ngang
Pháp phù đă đũ thày toan phương nào?
Ngang rằng c̣n bạc trong bao
Thời ngươi khá lấy mà trao cho thày
Đồng rằng: Tôi hăy ở đây
Bệnh kia dầu khá ḿnh này bán đi
Triệu Ngang biết chẳng c̣n chi
Kiếm lời tráo chác đuổi đi khỏi ṿng
Ở đâu hàng xóm khó ḷng
E khi mưa nắng ai pḥng đỡ che
Đồng rằng: Trong gói vắng hoe
Bởi tin nên mắc, bởi lo nên lầm
Những lo chạy hết một trăm
Một ve khô xép, ruột tằm héo don
Thương thay tiền mất tật c̣n
Bơ vơ đất khách thon von thế này
Thôi thôi gắng gượng khỏi đây
Tôi đi khuyên giáo đỡ ngày gạo rau
Vân Tiên chi xiết nỗi sầu
Tiểu đồng d́u dắt qua cầu Lá Buôn
Đương khi mưa gió luông tuồng
Người buồn lại gặp cảnh buồn khá thương
Xiết bao ăn tuyết nằm sương
Màn trời chiếu đất dặm trường lao đao
Dẫu cho tài trí bậc nào
Gặp cơn nguy biến biết sao cho thường
Bơ vơ lạ khách tha hương
Nhân t́nh nào biết ai thương mà nhờ
Tiên rằng: đi đă ngất ngơ
T́m cây cối bụi bờ nghỉ chân
Đồng rằng: Chốc nữa khỏi rừng
T́m nơi quán xá sẽ dừng nghỉ ngơi
Non Tây vừa khuất mặt trời
Tớ thày d́u dắt tới nơi Đại đề
Trường thi một lũ vừa về
Trịnh Hâm xem lại thấy kề hỏi thăm
Anh về nay đă hai rằm
Cớ sao mang bệnh c̣n nằm nơi đây
Tiên rằng:Tôi vốn chẳng may
Chẳng hay chư hữu khoa này thể nao?
Hâm rằng: Tử Trực đỗ cao
Tôi cùng Bùi Kiệm đều vào cử nhân
Một tôi về trước viếng thân
Hai người trở việc có lần đi sau
Đương cơn hoạn nạn gặp nhau
Người lành nỡ bỏ người đau sao đành
Từ đây tới quận Đông thành
Trong ḿnh có bệnh bộ hành sao xong
Lần hồi đến chốn giang trung
T́m thuyền ta sẽ tháp tùng với nhau
Tiên rằng: T́nh trước ngăi sau
Có thương xin khá giúp nhau phen này
Hâm rằng: Anh tạm ngồi đây
Tiểu đồng ngươi tới trước này cùng ta
Vào rừng kiếm thuốc ngoại khoa
Pḥng khi sóng biển phong ba bất kỳ
Tiểu đồng vội vă ra đi
Muốn cho đặng việc quản ǵ lao đao
Trịnh Hâm trong dạ gươm đao
Bắt người đồng tử trói vào gốc cây
Trước cho hùm cọp ăn mày
Hại Tiên phải dụng mưu này mới xong
Vân Tiên ngồi những đợi trông
Trịnh Hâm về nói tiểu đồng cọp ăn
Vân Tiên than khóc nằm lăn
Có đâu điạ hăm thiên băng th́nh ĺnh
Bấy lâu đất khách lưu linh
Một thày một tớ lộ tŕnh nuôi nhau
Này đà hai ngă phân nhau
C̣n ai nâng trước, đỡ sau cho ḿnh
Hâm rằng: Anh chớ ngại t́nh
Tôi xin đưa tới Đông thành thời thôi
Vân Tiên chi xiết lụy rơi
Buồm đà theo gió chạy xuôi một bề
Tiểu đồng bị trói khôn về
Kêu la chẳng thấu bốn bề rừng hoang
Phần ḿnh c̣n mất chi màng
Cám thương họ Lục suối vàng bơ vơ
Xiết bao nhưng nỗi vật vờ
Đ̣ giang nào biết, bụi bờ nào hay
Vân Tiên hồn có linh rày
Đem tôi theo với đỡ chân tay cùng
Vái rồi lụy nhỏ ṛng ṛng
Đêm khuya ngồi dựa cội ṭng ngủ quên
Sơn quân ghé lại một bên
Cắn dây mở trói cơng lên ra đàng
Tiểu đồng thức dậy mơ màng
Xem qua dấu vết ràng ràng mới hay
Nửa mừng nửa lại sợ thay
Chạy ra chốn cũ kiếm thầy Vân Tiên
Mặt trời vừa khỏi mái hiên
Người buôn kẻ bán chợ phiên rộn ràng
Hỏi thăm bà quán giữa đàng
Bữa qua có mấy người tang chăng là?
Quán rằng: Thôi đă ra ma
Khi mai xóm làng người đà đi chôn
Tiểu đồng nghe nói kinh hồn
Hỏi rằng biết chỗ nào chôn chỉ chừng
Tay lau nước mắt rưng rưng
Xẩy nghe tiếng nói đầu rừng lao xao
Tiểu đồng vội vă bước vào
Xóm làng mới hỏi: Thằng nào tới đây?
Đồng rằng tớ tới kiếm thầy
Chẳng hay người thác mả này là ai?
Người rằng: Một gă con trai
Ở đâu khôn biết, lạc loài tới đây
Chân tay, mặt mũi tốt thay
Đau chi nên nỗi nước này khá thương.
Tiểu đồng chẳng kịp hỏi han
Nằm lăn bên mả khóc than một hồi
Người người xem thấy thương ôi
Kêu nhau vác cuốc đều lui ra đàng
Tiểu đồng nằm giữa rừng hoang
Che cḥi giữ mả ḷng toan trọn bề
Một ḿnh ở đất Đại Đề
Sớm đi khuyên giáo, tối về quảy đơm
Dốc ḷng trả nợ áo cơm
Sống mà trọn nghĩa, thác thơm danh hiền
Thứ này đến thứ Vân Tiên
Năm canh ngồi dựa be thuyền thở than
Trong khăn lụy nhỏ be thuyền thở than
Cám thương phận tớ mắc nàn khi không
Lênh đênh thuyền giữa biển Đông
Riêng than một tấm cô bồng ngẩn ngơ
Đêm khuya lặng lẽ như tờ
Nghênh ngang sao mọc, mịt mờ sương bay
Trịnh Hâm khi ấy ra tay
Vân Tiên bị ngă xô ngay xuống vời
Trịnh Hâm giả tiếng kêu trời
Cho người thức dậy lấy lời phôi pha
Trong thuyền ai nấy kêu la
Đều thương họ Lục, xót xa tấm ḷng
Vân Tiên ḿnh lụy giữa ḍng
Giao long d́u đỡ vào trong băi rầy
Vừa may trời đă sáng ngày
Ông chài xem thấy vớt ngay lên bờ
Hối con vầy lửa một giờ
Ông hơ bụng dạ, mụ hơ mặt mày
Vân Tiên vừa ấm chân tay
Nǵn ngơ hồn phách như say mới rồi
Ngỡ là ḿnh phải nước trôi
Hay đâu c̣n hăy đặng ngồi dương gian
Ngư ông khi ấy hỏi han
Vân Tiên thưa hết mọi đàng gần xa
Ngư rằng: Người ở cùng ta
Hôm mai hẩm hút một nhà cho vui
Tiên rằng: Ông lấy chi nuôi
Thân tôi như thể trái mùi trên cây
May mà trôi nổi đến đây
Không chi báo đáp, ḿnh này trơ trơ
Ngư rằng: Ḷng lăo chẳng mơ
Dốc ḷng nhân nghĩa, há chờ trả ơn
Nước trong rửa ruột sạch trơn
Một câu danh lợi chi sờn ḷng đây
Rày doi mai vịnh vui vầy
Ngày kia hứng gió, đêm này chơi trăng
Một ḿnh thong thả làm ăn
Khoẻ quơ chài kéo, mệt quăng câu dầm
Nghêu ngao nay chích mai dầm
Một bầu trời đất vui thầm ai hay
Kinh luân đă sẵn trong tay
Thung dung dưới thế, vui say trong trời
Thuyền nan một chiếc ở đời
Tắm mưa chải gió trong vời Hàn Giang
Tiên rằng: Vậy cũng một làng
Vơ công người ở gần đàng đây chăng?
Ngư rằng: Nhà ở cũng gần
Khỏi ba khúc vịnh thời lần đến nơi
Tiên rằng: Xưa đă gá lời
Sui gia bao nỡ đổi dời chẳng thương
Vợ chồng là đạo tào khương
Chi bằng tới đó t́m phương gửi ḿnh
Trăm năm muốn trọn ân t́nh
Đương khi hoạn nạn ai đành bỏ nhau
Chút nhờ cứu tử ơn sâu
Xin đưa tới đó trước sau cho tṛn.
Ngư rằng: Làm đạo rạ con
Cũng như sợi chỉ mà ḷn trôn kim
Sợ bay mà mỏi cánh chim
Bơ vơ cảnh lạ khôn t́m cây xua
E khi chậm bước tới trưa
Chớ tin sông cũ bến xưa mà lầm
Mấy ai ở đặng hảo tâm
Nắng đun chóp nón mưa dầm áo tơi
Mấy ai hay nghĩ sự đời

Nhớ nơi nghèo khổ, quên nơi sang giàu
Đă ba thứ tóc trên đầu
Gẫm trong sự thể thêm âu cho đời
Vân Tiên thưa đă hết lời
Ngư ông chẳng đă tách rời đưa sang
Dắt Tiên vào trước tiền đàng
Vũ công xem thấy ḷng càng hổ ngươi
Chẳng qua sợ thế gian cười
Một ḷng gượng gạo chào người ngày xưa
Ngư ông đă có công đưa
Tới ngày sau sẽ lo lừa đền ơn
Ngư rằng ḷng lăo chẳng sờn
Xin tṛn nhân ngăi c̣n hơn bạc vàng
Nhớ xưa trong núi Lư san
Có ông ngư phủ đưa chàng Ngũ viên
Tới sau đ́nh trưởng đỗ thuyền
Giúp ngươi Hạng Vơ qua miền Ô-giang
Xưa c̣n thương kẻ mắc nàn
Huống nay ai đă quên đàng ngăi nhân
Một lời gắng giúp keo sơn
Ngư ông từ giă lui chân xuống thuyền
Vơ công không ngớt ḷng phiền
Ân t́nh, thế lợi khó tuyền đặng vay
Dạy Tiên: Ngươi hăy ngồi đây
Cho ta trở lại sau này lo toan
Công rằng: Hỡi mụ Quỳnh Trang
Ḍ ḷng ái nữ Thể Loan thế nào
Mặc bay toan liệu làm sao
Vốn không ép vợ, nỡ nào ép con
Loan rằng: Gót đỏ như son
Xưa nay ai nỡ đem chôn xuống bùn
Ai cho sen muống một bồn
Ai từng chanh khế sánh phồn lựu lê
Thà không trót chịu một bề
Nỡ đem ḿnh ngọc dựa kề thất phu
Dốc ḷng chờ đợi danh nhu
Rễ đâu có rễ đui mù thể nay
Đă nghe người nói hội này
Rằng Vương Tử Trực đậu rày thủ khoa
Ta dầu muốn kết sui gia
Họ Vương, họ Vơ một nhà mới xinh
Công rằng: Muốn trọn việc ḿnh
Phải toan một chước dứt t́nh mới xong
Nghe rằng trong núi Thương ṭng
Có hang thăm thẳm bịt bùng khôn ra
Đông thành ngàn dặm c̣n xa
Đem chàng bỏ đó ai mà biết đâu
Phút vừa trăng đă đứng đầu
Vân Tiên ngồi trước nhà cầu thở than
Vơ công ra đó dỗ chàng
Xuống thuyền rồi sẽ đưa sang Đông thành
Ra đi đương lúc tam canh
Dắt vào hang tối bỏ đành Vân Tiên
Bỏ rồi rón rén bước liền
Xuồng gay chèo quế dời thuyền tách xa
Tiên rằng: Các chú đưa ta
Xin đưa cho tới quê nhà sẽ hay
Ghi ḷng dốc trọn thảo ngay
Một phen mà khỏi, ngàn ngày chẳng quên
Lặng nghe văng vẳng hai bên
Tay lần hang tối đá trên chập chờn
Vân Tiên khi ấy hăi hùng
Nghĩ ra mới biết Vơ công hại ḿnh
Nực cười con tạo trớ trinh
Chữ duyên tráo chác, chữ t́nh lăng xao
Nghĩ ḿnh tai nạn xiết bao
Mới lên khỏi biển, lại vào trong hang
Dây sầu ai khéo vương mang
Tránh nơi lưới thỏ gặp đàng bẫy cheo
Trong hang sau trước quạnh hiu
Muốn ra cho khỏi ai d́u dắt đi
Oan gia nợ đă khéo gây
Ôi thôi thân thể c̣n ǵ mà toan
Đă đành xa cơi nhân gian
Dựa ḿnh vào chồn thạch bàn nằm co
Đêm khuya ngọn gió thổi ḷ
Sương sa lác đác, mưa tro lạnh lùng
Năm ngày nhịn đói khát ṛng
Nhờ ba hườn thuốc đỡ ḷng hôm mai
Du thần xem thấy ai hoài
Xét trong ḿnh gă có bài phù tiên
Mới hay là LụcVân Tiên
Cùng nhau d́u dắt đều liền đem ra
Khỏi hang một dặm vừa xa
Đến nơi đại lộc trời đà hửng đông
Du thần trở lại sơn trung
Vân Tiên c̣n hăy giấc nồng mê man
Lăo tiều cơm gói sẵn sàng
Sớm mai sách búa đi ngang qua rừng
Tới đường đại lộc là chừng
Xẩy nghe có tiếng trong rừng thở than
Hay là yêu quái tà gian
Rung cây nhát lăo làm đường hại nhân
Lăo tiều liền bước lại gần
Thiệt là một gă văn nhân mắc nàn
Chi bằng lên tiếng hỏi han
Nhân sao mắc việc tai nàn thế nay?
Vân Tiên nghe tiếng mừng thay
Vội vàng gượng dậy tŕnh bày trước sau
Lăo tiều nghe nói giờ lâu
Gẫm trong thế sự lắc đầu thở than
ít người trong tuyết đưa than
Khó ngồi giữa chợ, ai màng đoái thương
Vân Tiên nghe nói mới tường
Cũng trang ẩn dật biết đường thảo ngay
Ngửa trông lượng cả cao dày
Cứu trong một thuở ơn đầy tái sinh
Mai sau về tới Đông thành
Đền ơn cứu khổ mới đành dạ tôi
Lăo tiều mới nói thôi thôi
Làm ơn mà lại trông hồi sao hay
Già hay thương kẻ thảo ngay
Này thôi để lăo dắt nay về nhà
Tiên rằng: Trong dạ xót xa
Nay đà sáu bữa không ḥa mùi chi
Lại thêm rũ liệt tứ chi
Muốn đi theo đó mà đi khôn rồi
Lăo tiều này ngỡ nực cười
Mở cơm trong gói miệng mời Vân Tiên
Gắng mà ăn uống cho yên
Lăo ra sức lăo cơng Tiên về nhà
Khỏi ra rừng tới ngă ba
May đâu gặp một chàng là Hớn Minh
Lăo tiều lật đật bôn tŕnh
Hớn Minh theo hỏi sự t́nh một khi
Vân Tiên nghe nói cố tri
Vội mừng bạn cũ c̣n nghi nỗi ḿnh
Minh rằng: Dám hỏi nhân huynh
Cớ sao nên nỗi thân h́nh thế ni?
Tiên rằng: Chẳng xiết nói chi
Thân này nào có khác ǵ cây trôi
Lênh đênh gió dập sóng giồi
Rồi đây mai đó, khôn rồi gian nan
Minh rằng: Đây khó hỏi han
Xin vào chùa sẽ luận bàn cùng nhau
Tiều rằng: Chẳng dám ngồi lâu
Vào rừng đốn củi bán chầu chợ phiên
Hớn Minh quỳ gối lạy liều
Ơn ông cứu đặng Vân Tiên bạn lành
Nay hai lạng bạc trong ḿnh
Tôi xin báo đáp chút t́nh cho ông
Tiều rằng: Lăo vốn tay không
Một ḿnh ngẩn ngơ non ṭng hôm mai
Tấm ḷng chẳng muốn của ai
Lánh nơi danh lợi chông gai cực ḷng
Ḱa non nọ nước thong dong
Trăng thanh gió mát, bạn cùng hươu nai
Công hầu phú quí mặc ai
Lộc rừng gánh vác hai vai tháng ngày
Vân Tiên nghe biết người ngay
Hỏi thăm tên họ pḥng ngày đền ơn
Lăo tiều trở lại lâm sơn
Tiên, Minh vội vă phản hoàn am mây
Tiên rằng: Đă gặp khoa này
Cớ sao ngọc hữu ở đây làm ǵ?
Minh rằng: Xưa dốc xuống thi
Gặp nơi miếu vơ cùng đi một lần
Anh th́ trở lại viếng thân
Tôi th́ mang gói trước lần xuống kinh
Đi vừa tới phủ Ô Minh
Gặp con quan huyện Đặng Sinh là chàng
Giàu sang ỷ thế dọc ngang
Gặp con gái tốt cưỡng gian không ngh́
Tôi bèn nổi giận một khi
Vật chàng xuống đó bẻ đi một gị
Ḿnh làm nỡ để ai lo
Bó tay chịu trói nộp cho huyện đàng.
Án đày ra quận Sóc phang
Tôi bèn vượt ngục lánh đàng đến đây
Vừa may lại gặp chùa này
Mai danh ẩn tích bấy chầy náu nương
Vân Tiên nghe nói thảm thương
Lại bày mọi khúc tai ương phận ḿnh
Minh nghe Tiên nói động t́nh
Hai hàng châu lụy như b́nh nước nghiêng
Tiên rằng: Thương cội thung huyên
Tuổi cao tác lớn chịu phiền lao đao
Trông con như hạn trông dào
Ḿnh này trôi nổi phương nào biết đâu
Vầng mây giăng bạc trên đầu
Ba năm chưa trọn một câu sinh thành
Hữu tam bất hiếu đă đành
Tiểu đồng trước đă v́ ḿnh thác oan
Tưởng thôi như cắt ruột gan
Quặn đau chín khúc, chứa chan mấy lần.
Minh rằng: Người ở trong trần
Có khi phú quí, có lần gian nan
Thấp cao vàng biết tuổi vàng
Gặp khi lửa đỏ màu càng thêm xuê
Thôi thôi anh chớ vội về
Ở đây nương náu toan bề thuốc thang
Bao giờ hết lúc tai nàn
Đem nhau ta sẽ lập đàng công danh
Cam La sớm gặp cũng xinh
Muộn mà Khương tử cũng vinh một đời
Nên hư có số ở trời
Bôn chôn sao khỏi, đổi dời sao xong
Vân Tiên khi ấy an ḷng
ở nơi am tự bạn cùng Hớn Minh
Vơ công làm việc trớ trinh

Dứt t́nh họ Lục, mến t́nh họ Vương.
Kể từ định chước hại chàng
Thể Loan hớn hở ḷng càng thêm vui
Ngày ngày trang điểm phấn giồi
Pḥng khi gặp gỡ đứng ngồi cho xuê
Xẩy đâu Tử Trực vừa về
Vào nhà họ Vơ thăm bề Vân Tiên
Công rằng: Chớ hỏi thêm phiền
Trước đà lâm bệnh huỳnh tuyền xa chơi
Thương chàng phận bạc ở đời
Cũng v́ Nguyệt Lăo xe lơi mối hồng
Nghe qua Tử Trực chạnh ḷng
Hai hàng nước mắt ṛng ṛng như mưa
Than rằng: Chạnh nhớ linh xưa
Nghĩa đà kết nghĩa, t́nh chưa phỉ t́nh
Trời sao nỡ phụ tài lành
Bảng vàng chưa thấy ngày xanh đă ṃn
Cùng nhau chưa đặng vuông tṛn
Người đà sớm thác ta c̣n làm chi
Trong đời mấy bậc cố tri
Mấy trang đồng đạo, mấy người đồng tâm
Công rằng: Lăo cũng thương thầm
Tủi duyên con trẻ sắt cầm dở dang
Thôi thôi khuyên chớ thở than
Lăo đà tính đặng một đàng rất hay
Tới đây th́ ở lại đây
Cùng con gái lăo sum vầy thất gia
Pḥng khi hôm sớm vào ra
Thấy Vương Tử Trực cũng là thấy Tiên
Trực rằng: Ng̣i viết đĩa nghiên
1230.Anh em xưa có thề nguyền cùng nhau
Vợ Tiên là Trực chị dâu
Chị dâu em bạn dám đâu lỗi ngh́
Chẳng hay người học sách chi
Nói sao những tiếng dị kỳ khó nghe
Hay là học thói nước Tề
Vợ người Tử Củ đưa về Hoàn Công
Hay là học thói Đường cung
Vợ người Tiểu Lạc sánh cùng Thế Dân
Người nay nào phải người Tần
Bất Vi gả vợ Dị Nhân lấy lầm
Nói sao chẳng biết hổ thầm
Người ta há phải là cầm thú sao
Vơ công hổ thẹn biết bao
Ngồi trân khôn căi lẽ nào cho qua
Thể Loan trong trướng bước ra
Miệng cháo: Thày Cử tân khoa mới về
Thiếp đà chẳng trọn lời thề
Lỡ bề sửa tráp lỗi bề nâng khăn
Tiếc thay dạ thỏ nằng nằng
Đêm thu chờ đợi bóng trăng bấy chầy
Chẳng ưng th́ cũng làm khuây
Nỡ buông lời nói chẳng v́, chẳng kiêng
Trực rằng: Ai Lữ Phụng Tiên
Ḥng toan đem thói Điêu Thuyền trêu ngươi
Mồ chồng ngọn cỏ c̣n tươi
Ḷng nào mà lỡ buông lời nguyệt hoa
Hổ hang vậy cũng người ta
So loài cầm thú vậy mà khác chi
Vân Tiên anh hỡi cố tri
Suối vàng có biết sự ni chăng là
Tay lau nước mắt trở ra
Về nhà sắm sửa t́m qua Đông thành
Vơ công hổ thẹn trong ḿnh
Năm ngày nhuốm bệnh thất t́nh chết oan
Thể Loan cùng mụ Quỳnh Trang
Mẹ con đóng cửa cư tang trong nhà
Đoạn này đến thứ Nguyệt Nga
Hà khê phủ ấy theo cha học hành
Kiều công lên chức Thái khanh
Chỉ sai ra quận Đông thành chăn dân
Ra tờ khắp hết xa gần
Hỏi thăm họ Lục t́m lần đến nơi
Khiến quân đem bức thư mời
Lục ông vâng lệnh tới nơi dinh tiền
Kiều công hỏi truyện Vân Tiên
Lục ông nhớ đến bỗng liền khóc than
Thưa rằng: Nghe tiếng đồn vang
Con tôi nhuốm bệnh giữa đàng bỏ thây
Biệt tin từ ấy nhẫn nay
Phút nghe người hỏi dạ này xốn xang
Kiều công trong dạ bàng hoàng
Trở vào thuật lại cùng nàng Nguyệt Nga
Lục ông người nói cùng cha
Duyên con rày đă trôi hoa dạt bào
Riêng than chút phận tơ điều
Hán giang chưa gặp, Ô kiều lại rơi
Nàng rằng quả thiệt như lời
Xin cha sai kẻ mời người vào trong
Nguyệt Nga đứng dựa bên pḥng
Tay ôm bức tượng khóc ṛng như mưa
Công rằng: Nào bức tượng xưa
Nguyệt Nga con khá đem đưa người nh́n
Lục ông một buổi ngồi nh́n
Tay chân mặt mũi giống y con ḿnh
Nguyệt Nga lạy gửi phân minh
Lục ông khi ấy sự t́nh mới hay
Thương con phận bạc lắm thay
Nguyền xưa c̣n đó, con rày đi đâu
Nguyệt Nga chi xiết nỗi sầu
Lục ông thấy vậy càng đau gan vàng
Kiếm lời khuyên giải với nàng
Giải cơn phiền năo kẻo mang lấy sầu
Người đời như bóng phù du
Sớm c̣n tối mất công phu lỡ làng
Cũng như đống tịch đồng sàng
Cũng chưa nên nghĩa tào khang đâu mà
Cũng như cửa sổ ngựa qua
Nghĩ nào mà ủ mặt hoa cho phiền
Nàng rằng: Trước đă trọn nguyền
Dẫu thay mái tóc phải nh́n mối tơ
Công rằng: Ơn trước ngăi xưa
Liền đem vàng bạc tạ đưa cho người
Lục ông cáo tạ xin lui
Tôi đâu dám chịu của người làm chi
Ngỡ là con trẻ mất đi
Hay đâu cốt cách c̣n ghi tượng này
Bây giờ con lại thấy đây
Tấm ḷng thương nhớ dễ khuây đặng nào?
Ngửa than: Đất rộng trời cao
Tre c̣n măng mất, lẽ nào cho cân
Lục ông tạ từ lui chân
Kiều công sai kẻ gia thần đưa sang
Nguyệt Nga nhuốm bệnh thở than
Năm canh lụy ngọc, xốn xang ḷng vàng
Nhớ khi thề thốt giữa đàng
Chưa nguôi nỗi thảm, lại vương lấy sầu
Công đà chờ đợi bấy lâu
Thà không cho gặp buổi đầu th́ thôi
Biết nhau chưa đặng mấy hồi
Kẻ c̣n người mất trời ơi là trời
Thề xưa tạc dạ ghi lời
Thương người quân tử biết đời nào phai
Tiếc thay một bậc anh tài
Nghề văn, nghệp vơ nào ai dám b́
Thương v́ đèn sách ḷng ghi
Uổng công nào thấy tiếng là ǵ đâu
Thương v́ hai tám trên đầu
Người đời như bóng phù du lỡ làng
Thương v́ chưa đặng hiển vang
Nước trôi sự nghiệp, hoa tàn công danh
Thương v́ đôi lứa chẳng thành
Vùa hương, bát nước ai dành ngày sau
Năm canh chẳng ngớt giọt châu
Mặt nh́n bức tượng ruột đau như dần
Dương gian nay chẳng đặng gần
Âm cung biết có thành thân chăng là
Kiều công thức dậy bước ra
Nghe con than khóc, xót xa ḷng vàng
Khuyên rằng: Con chớ cưu mang
Gẫm trong c̣n mất là đường xưa nay
Đàn cầm ai nỡ dứt dây
Chẳng qua con tạo đổi xây không thường
Nàng rằng: Khôn xiết nỗi thương
Khi không gẫy gánh giữa đường chẳng hay
1Nay đà loan phụng rẽ bầy
Nêm nghiêng, gối chính phận này đă cam
Trăm năm thề chẳng ḷng phàm
Sông Ngân đưa bạn, cầu Lam rước người
Thân con c̣n đứng giữa trời
Xin thờ bức tượng trọn đời thời thôi
Kiều công trong dạ chẳng vui:
"Con đành giữ tiết trọn đời hay sao?"
Có người sang cả, ngôi cao
Thái sư chức trọng trong trào sắc phong
Nghe đồn con gái Kiều công
Tuổi vừa hai tám, tơ hồng chưa xăng
Thái sư dùng lễ vật sang
Mượn người mai chước kết đàng sui gia
Kiều công khôn ép Nguyệt Nga
Lễ nghi đưa lại về nhà Thái sư
Thái sư chẳng biết rộng suy
Đem điều oán giận sớm ghi vào ḷng
Xẩy đâu giặc mọi làm hung
Ô-qua quốc hiệu, binh nhung dấy loàn
Đánh vào tới cửa Đồng-Quan
Sở vương phán hỏi lưỡng ban quần thần
Sao cho vững nước an dân
Các quan ai biết mưu thần bày ra
Thái sư sẵn có cừu nhà
Vội vàng quỳ gối tâu qua ngai vàng
Thuở xưa giặc mọi dấy loàn
Cũng v́ tham sắc phá tàn Trung Hoa
Muốn cho an giặc Ô-qua
Đưa con gái tốt giao ḥa th́ xong

.Nguyệt Nga là gái Kiều công
Tuổi vừa hai tám má hồng đương xinh
Nàng đă sắc khuynh thành
Lại thêm rất bậc tài t́nh hào hoa
Đưa nàng về nước Ô-qua
Phiên vương ưng dạ ắt là băi binh
Sở vương nghe tấu thuận t́nh
Châu phê khiến sứ ra dinh Đông-thành
Sắc phong Kiều Lăo Thái Khanh
Việc trong nhà nước, trẫm đành cậy ngươi
Nguyệt Nga nàng ấy nên người
Lựa ngày tháng chín, hai mươi cống Hồ
Kiều công vâng lệnh nhà vua
Lẽ nào mà dám nói phô điều nào
Nguyệt Nga trong dạ như bào
 Canh chày chẳng ngủ những thao thức hoài
Thất t́nh trâm nọ biếng cài
Dựa mành bỏ xơa tóc dài ngồi lo
Chiêu Quân xưa cũng cống Hồ
Bởi người Diên Thọ họa đồ gây nên
Hanh Ngươn sau cũng chẳng yên
V́ người Lư Kỷ cựu hiềm c̣n ghi
Hai nàng chẳng đă phải đi
Một v́ ngay chúa, một v́ thảo cha
Chiêu Quân nhảy xuống giang hà
Thương vua nhà Hán, nàng đà quyên sinh
Hạnh Ngươn nhảy xuống Tŕ-linh
Thương người Lương Ngọc duyên lành phôi pha
Đến nay phận bạc là ta
Nguyện cùng bức tượng trót đà chung thân
1415.T́nh phu phụ nghĩa quần thần
Nghĩa xa cũng trọn, ơn gần cũng nên
Nghĩa t́nh nặng cả hai bên
Nếu ngay cùng chúa lại quên ơn chồng
Sao sao một thác thời xong
Lấy ḿnh báo chúa, lấy ḷng sự phu
Kiều công nương gối đang lo
Nghe con than thở mấy câu thêm phiền
Kêu vào ngồi dựa trướng tiền
Lấy lời dạy dỗ cho tuyền thân danh

Chẳng qua là việc triều đ́nh
Nào cho có muốn ép t́nh con chi
Nàng rằng: Con kể chi con
Bơ vơ chút phận, mất c̣n quản bao
Thương cha tuổi tác đă cao
E khi ấm lạnh buổi nào biết đâu
Tuổi già bóng xế nhành dâu
Sớm xem tối xét, ai hầu cho cha
Công rằng: Chi xá việc nhà
Hăy an dạ trẻ mà qua nước người
Hôm nay đă tới mồng mười
Khá toan sắm sửa hai mươi tống hành
Nàng rằng: Việc ấy đă đành
C̣n lo hai chữ ân t́nh chưa xong
Con xin sang lạy Lục ông
Làm chay bảy bữa trọn cùng Vân Tiên
Ngơ cho nhân nghĩa vẹn tuyền
Pḥng sau xuống chốn huỳnh tuyền gặp nhau
Kiều công biết nghĩ trước sau
Dạy đem tiền bạc cấp hầu đưa đi
Lục ông ra rước một khi
Nguyệt Nga vào đặt lễ nghi sẵn sàng
Ngày lành giờ ngọ đăng đàn
Ăn chay nằm đất cho chàng Vân Tiên
Mở ra bức tượng treo lên
Trong nhà cho tới láng giềng đều thương
Nguyệt Nga cất tiếng khóc than
Vân Tiên anh hỡi suối vàng có hay
Bảy ngày rồi việc làm chay
Bàn đem tiền bạc tạ rày Lục ông
1455.Trông chồng mà chẳng thấy chồng
Đă đành một chữ má hồng vô duyên
Rày vua gả thiềp về Phiên
Quyết ḷng xuống chốn cửu tuyền thấy nhau
Chẳng chi cũng gọi là dâu
1460.Muốn lo việc nước, phải âu việc nhà
Một ngày một bước một xa
Của này để lại cho cha dưỡng già.
Lạy rồi nước mắt nhỏ sa
Ngùi ngùi từ giă bước ra trở về
Các quan xe giá bộn bề
Năm mươi thể nữ hầu kề chân tay
Hai mươi nay đă đến ngày
Các quan bảo hộ đưa ngay xuống thuyền
Nguyệt Nga vội khiến Kim Liên
Lên mời thân phụ xuống thuyền xem qua
Công rằng: Dạ đă xót xa
Con đừng dùn thẳng cho cha thảm sầu
Nàng rằng: Nước non cao sâu
Từ đây xa cách khôn hầu thấy cha
Thân con về đất Ô-qua
Đă đành một nỗi làm ma đất người
Hai phương Nam Bắc cách vời
Con xin gửi lại một lời làm khuây
Hiu hiu gió thổi ngọn cây
Ấy là hồn trẻ về rày thăm cha
Kiều công lụy ngọc nhỏ sa
Các quan ai nấy đều thương
Chẳng qua việc ở quân vương
Cho nên phụ tử hai đường xa xuôi
Buồm trương thuyền vội tách vời
Các quan đưa đón ngùi ngùi đứng trông
Mười ngày đă tới ải Đồng
Mênh mông biển rộng đùng đùng sóng xao
Đêm nay chẳng biết đêm nào
Bóng trăng vặc vặc, bóng sao mờ mờ
Trời trên lặng lẽ như tờ
Nguyệt Nga nhớ nỗi tóc tơ chẳng tṛn
Than rằng: Nọ nước ḱa non
Cảnh thời thấy đó, người c̣n về đâu
Quân hầu đều ngủ đă lâu
Lui ra một bức rèm châu một ḿnh
Vắng người có bóng trăng thanh
Trăm năm xin gửi chút t́nh lại đây
Vân Tiên anh hỡi có hay
Thiếp nguyền một tấm ḷng ngay với chàng
Than rồi lấy tượng vai mang
Nhằm ḍng nước chảy vội vàng nhảy ngay
Kim Liên thức dậy hoảng thay
Cùng quân thạ nữ một bầy đều lo
Cùng nhau đều chẳng dám hô
Thầm toan mưu kế chẳng lo lậu t́nh
Việc này là việc triều đ́nh
Đốc quan hay đặng ắt ḿnh thác oan
Muốn cho cẩn nhiệm trăm đàng
Kim Liên thế lấy làm nàng Nguyệt Nga
Trá hôn về nước Ô qua
Ai mà vạch lá, ai mà t́m sâu
Tính rồi xong xả chước mầu
Phút đâu thuyền đă đến đầu ải quan
Đốc quan xe giá sửa sang
Kiệu trương long phụng, rước nàng về Phiên
Ai hay t́ tất Kim Liên
Đặng làm hoàng hậu nước Phiên trọn đời
Nguyệt Nga nhảy xuống giữa vời
1Sóng thần đưa đẩy vào nơi băi rày
Bóng trăng vừa khuất ngọn cây
Nguyệt Nga hồn hăy chơi rày âm cung
Xiết bao sương tuyết đêm đông
Ḿnh nằm giữa băi lạnh lùng ai hay
Quan âm thương gái thảo ngay
Bèn đem làng lại để rày vườn hoa
Dăn rằng: Nàng hỡi Nguyệt Nga
T́m nơi nương náu cho qua tháng ngày
Đôi ba năm nữa gần đây
Vợ chồng sau sẽ xum vầy một nơi
Nguyệt Nga giây phút tỉnh hơi
Định hồn mới nghĩ mấy lời chiêm bao
Thiệt hư chưa biết làm sao
Bây giờ biết kiếm nơi nào gửi thân
Một ḿnh luống những bâng khuâng
Phút đâu trời đă rạng hừng vừng đông
Một ḿnh mang bức tượng chồng
Xẩy đâu lại gặp Bùi ông dạo vườn
Ông rằng: Nàng ở hà phương
Việc chi mà tới trong vườn hoa ta
Nàng rằng: Trận gió hôm qua
Ch́m thuyền nên nỗi ḿnh ra thế này
Tối tăm sẩy bước tới đây
Xin soi xét tới thơ ngây lạc đường
Bùi ông đứng ngắm tướng nàng
Chẳng tranh đài các cũng hàng trâm anh
Đầu đuôi han hỏi sự t́nh
Nàng bàn lời thiệt việc ḿnh bày qua
Bùi ông mừng rước về nhà
Thay đổi xiêm áo nuôi mà làm con
Rằng: Ta sinh đặng chồi non
Tên là Bùi Kiệm hăy c̣n ở kinh
Trong nhà không gái hậu sinh
Ngày nay lại gặp minh linh phước trời
Nguyệt Nga ở đă an nơi
Đêm đêm nghĩ lượng sự đời gần xa
Một lo về nước Ô-qua
E vua bắt tội cha già rất oan
Hai lo phận gái hồng nhan
Sợ khi bảo dưỡng mưu toan lẽ ǵ
Nguyệt Nga luống những sầu bi
Xẩy đâu Bùi Kiệm tới khi về nhà
Từ ngày thấy mặt Nguyệt Nga.
Đêm đêm trằn trọc pḥng hoa mấy lần
Thấy nàng thờ bức tượng nhân
Nghiệm trong t́nh ư dần lân hỏi liền
Tượng này sao giống Vân Tiên
Bấy lâu thờ có linh thiêng điều ǵ?
Nàng rằng: Làm phận nữ nhi
Một câu chánh tiết phải ghi vào ḷng
Trăm năm cho trọn đạo ṭng
Sống sao thác vậy, một chồng mà thôi
Kiệm rằng: Nàng nói sai rồi
Ai từng bán đắt mà ngồi chợ trưa
Làm người trong cơi gió mưa
Bảy mươi mấy mặt người xưa thấy nào
Chúa xuân c̣n ở vườn đào
Ong qua bướm lại biết bao nhiêu lần
Chúa xuân ra khỏi vườn xuân
Hoa tàn nhụy rữa như rừng bỏ hoang
Ở đời ai cậy sang giàu
Ba xuân dẫu hết ngàn vàng khôn mua
Hay chi như văi ở chùa
Một căn cửa khép, bốn mùa lạnh tanh
Lênh đênh một chiếc thuyền t́nh
Mười hai bến nước gửi ḿnh vào đâu
Ai từng mặc áo không bâu
Ăn cơm không đũa, ăn trầu không cau
Nàng sao chẳng nghĩ trước sau
Giữ ôm bức tượng bấy lâu thiệt ḿnh,
Nàng rằng: Tằng đọc sử kinh
Làm thân con gái chữ trinh làm đầu
Chẳng phen thói nước Trịnh đâu
Hẹn người tới giữa vườn dâu tự t́nh
Kiệm rằng: Đă biết sử kinh
Sao không suy xét để nằm không
Hồ Dương xưa mới góa chồng
C̣n mơ nhan sắc Tống công cũng vừa
Hạ cơ lớn nhỏ đều ưa
Sớm đưa Doăn Phủ, tối ngừa Trần Quân
Hán xưa Lữ hậu thanh xuân
C̣n vua Cao tổ mấy dừng Dị Ky
Đường xưa Vơ hậu thiệt ǵ
Di Tông khi trẻ, Tam Tư lúc già
Cứ trong sách vở nói ra
Một đời sung sướng cũng qua một đời
Ai ai cũng ở trong đời
Chính chuyên, trắc nết chết thời cũng ma
Người ta chẳng lấy người ta
Người ta đâu lấy những là tượng nhân
Cho nên tiếc phận hồng nhan
Học đ̣i Như ư vẽ chàng Văn Quâ
Nguyệt Nga biết đứa tiểu nhân
Làm thinh toan chước thoát thân cho rồi
Bùi ông ngon ngọt trau dồi
Dỗ nàng cho đặng sánh đôi con ḿnh
Làm người chấp nhất sao đành
Hễ là lịch sự, có kinh có quyền
Tới đây duyên đă bén duyên
Trăng thanh gió mát cắm thuyền đợi ai
Nhớ câu: Xuân bất tái lai
Ngày nay hoa nở, e mai hoa tàn
Làm chi thiệt phận hồng nhan
Năm canh gối phụng màn loan lạnh lùng
Vọng phu xưa cũng trông chồng
Ngày xanh ṃn mỏi má hồng phôi pha
Thôi thôi khuyên chớ thở ra
Vầy cùng con lăo một nhà cho xuôi
Nguyệt Nga giả dạng mừng vui
Thưa rằng:Người có công nuôi bấy chầy
Tôi xin dám gửi lời này
Hăy tua chậm chậm sẽ vầy nhân duyên
Tôi xin lạy tạ Vân Tiên
Làm chay bảy bữa cho tuyền thủy chung
Cha con nghe nói mừng thầm
Dọn nhà sửa chỗ động pḥng cho xuê
Chiếu hoa gối sách bốn bề
Cỗ đồ bát bửu chỉnh tề chưng ra
Xẩy vừa tới lúc canh ba
Nguyệt Nga lấy bút đề vài câu thơ
Dán trên vách phấn một tờ
Vai mang bức tượng kịp giờ ra đi
Hai bên bờ bụi rậm ŕ
Đêm khuya vắng vẻ gặp khi trăng lờ
Lạ chừng đường sá bơ vơ
Có bầy đom đóm sáng nhờ đi theo
Qua truông rồi lại lên đèo
Dế kêu giăng giỏi, sương gieo lạnh lùng
Giầy sành đạp sỏi thẳng xông
Vừa may trời đă vừng đông ló đầu
Nguyệt Nga đi đặng hồi lâu
T́m nơi bàn thạch ngơ hầu nghỉ chân
Người ngay trời phật cũng vưng
Lăo bà chống gậy trong rừng bước ra
Hỏi rằng: Nàng phải Nguyệt Nga
Khá tua gắng gượng về nhà cùng ta
Khi đêm nằm thất Phật bà
Người đà mách bảo nên đà tới đây
Nguyệt Nga bán tín bán nghi
Đành liều nhắm mắt theo đi về nhà
Bước vào thấy những đàn bà
Làm nghề bô vải lụa là mà thôi
Nguyệt Nga đành dạ ở rồi
Từ đây mới hết nổi trôi chốn nào
Hỏi thăm qua chốn Ô sào
Quan san mấy dặm đi vào tới nơi
Đoạn này tới thứ ra đời
Vân Tiên thuở ấy ở nơi chùa chiền
Nửa đêm nằm thấy ông tiên
Đem cho linh dược mắt liền sáng ra
Kể từ nhuốm bệnh đường xa
Tháng ngày thấm thoát kể đà sáu năm
Tuổi cha rầy đă năm lăm
Chạnh ḷng nhớ tới đầm đầm châu sa
Vân Tiên trở lại quê nhà
Hớn Minh đưa khỏi năm ba dặm đường
Tiên rằng: Ta lại hồi hương
Ơn nhau sau gặp khoa trường sẽ hay
Minh rằng: Em chẳng vốn may
Ngày xưa mắc phải án đày chốn đi
Dám đâu bày mặt ra thi
Đă đành hai chữ qui y chùa này
Tiên rằng: Phước gặp khoa này
Sao sao cũng tính sum vầy, cùng nhau
Mấy năm hẩm hút tương rau
Khó nghèo nỡ phụ, sang giàu đâu quên
Lúc hư c̣n có lúc nên
Khuyên người giữ dạ cho bền thảo ngay
Hớn Minh trở lại am mây
Vân Tiên về một tháng chầy tới nơi
Lục ông nước mắt tuôn rơi
Ai dè con sống trên đời thấy cha
Xóm giềng cô bác gần xa
Đều mừng chạy tới chật nhà hỏi thăm
Ông rằng: Kể đă mấy năm
Con mang tật bệnh ăn nằm nơi nào
Tiên rằng: Hoạn nạn xiết bao
Mẹ tôi phần mộ, nơi nào viếng an
Đặt bày lễ vật nghiêm trang
Đọc bài văn tế trước bàn minh sinh
Suối vàng hồn mẹ có linh
Chứng cho con trẻ ḷng thành ngày nay
Tưởng bề nguồn nước cội cây
Công cao ngàn trượng, ngăi dày chín trăng
Suy trang nằm giá khóc măng
Hai mươi bốn thảo chẳng bằng thời xưa
Vân Tiên nước mắt như mưa
Tế rồi hỏi việc khi xưa ở nhà
Ông rằng: Có nàng Nguyệt Nga
Bạc vàng mang giúp, cửa nhà đặng xuê.
Nhờ nàng nên mới ra bề
Chẳng chi khó đói bỏ quê đi rồi
Vân Tiên nghe nói hỡi ơi
Chạnh ḷng nghĩ lại một hồi giây lâu
Hỏi rằng nàng ấy ở đâu
Đặng con đến đó đáp câu ân t́nh
Lục ông thuật việc triều đ́nh
Đầu đuôi chuyện văn tỏ t́nh cùng Tiên
Kiều công rày ở Tây-xuyên
Cũng v́ mắc nịnh biếm quyền đuổi ra
Tiên rằng: Cám nghĩa Nguyệt Nga
Tôi xin qua đó thăm cha nàng cùng
Tây-Xuyên ngàn dặm thẳng xông
Đến nơi ra mắt, Kiều công khóc liền
Nguyệt Nga rày ở Tây phiên
Biết sao cho đặng đoàn viên cùng chàng
Mấy thu Hồ Việt đôi phang
Cũng v́ máy tạo, én nhàn rẽ nhau
Thấy chàng dạ lại thêm đau
Đất trời bao nỡ chia bâu cho đành
Hẹp ḥi đặng chút nữ sinh
Trông cho chồi quế trổ nhành mẫu đơn
Nói rồi lụy nhỏ đ̣i cơn
Cũng v́ một sự oán hờn nên gây
Thôi con ở lại bên này
Hôm mai thấy mặt cho khuây ḷng già
Vân Tiên từ đấy lân la
Ôn nhuần kinh sử chờ khoa ứng kỳ
Năm sau lệnh mở khoa thi
Vân Tiên vào tạ xin đi tựu trường
Trở về thưa với xuân đường
Kinh sư ngàn dặm một đường thẳng ra
Vân Tiên dự trúng khôi khoa
Hẳn suy nhâm tí thiệt là năm nay
Nhớ lời thầy nói thật hay
Bắc phương gặp chuột con rày nên danh
Vân Tiên vào tạ triều đ́nh
Lệnh ban y măo hiển vinh về nhà
Xẩy nghe tin giặc Ô-qua
Phủ vây quan ải binh ba bốn ngàn
Sở vương phán trước ngai vàng
Chỉ sai quốc trạng dẹp loàn bầy ong
Trạng nguyên tấu trước bệ rồng:
Xin dâng một tướng anh hùng đề binh
Có người họ Hớn tên Minh
Sức đương Hạng Vũ, mạnh ḱnh Trương Phi
Ngàn xưa mắc án trốn đi
Phải về nương náu từ bi ẩn ḿnh
Chỉ sai tha tội Hớn Minh đ̣i về
Sắc phong phó tướng b́nh di
Tiên, Minh tương hội xiết ǵ mừng vui
Nhất thinh phấn phát oai lôi
Tiên phong hậu tập trống hồi tấn binh
Quan sơn ngàn dặm đăng tŕnh
Lănh cờ binh tặc phá thành Ô qua
Làm trai ơn nước nợ nhà
Thảo cha ngay chúa mới là tài danh
Phút đâu binh đáo quan thành
Ô-qua xem thấy xuất thành cự đang
Tướng phiên hai gă đường đường
Một chàng Hỏa Hổ, một chàng Thần Long
Lại thêm Cốt Đột nguyên nhung
Mắt hùm râu đỏ tướng hung lạ lùng
Hớn Minh ra sức tiên phong
Đánh cùng Hỏa Hổ, Thần Long một hồi
Hớn Minh đánh xuống một roi
Hai chàng đều bị một hồi mạng vong
Nguyên nhung Cốt Đột nổi xung
Hai tay xách búa đánh cùng Hớn Minh
Hớn Minh sức chẳng dám kinh
Thấy chàng hóa phép thoát ḿnh trở lui
Vân Tiên đầu đội kim khôi
Tay cầm siêu bạc, ḿnh ngồi ngựa ô
Một ḿnh nhắm trận xông vô
Thấy người Cốt Đột biến đồ yêu ma
Vội vàng trở ngựa lui ra
Truyền đem máu chó đều thoa ngọn cờ
Ba quân gươm giáo đẳu giơ
Yêu ma xem thấy một giờ vỡ tan
Sa cơ Cốt Đột chạy hoang
Vân Tiên giục ngựa băng ngàn đuổi theo
Đuổi qua khỏi đặng bảy đào
Khá thương Cốt Đột vận nghèo nài bao
Chạy qua ngang núi Ô-sào
Phút đâu con ngựa sa hào thương ôi
Vân Tiên chém Cốt Đột rồi
Đầu treo cổ ngựa phản hồi bổn quân
Ôi thôi bốn phía đều rừng

Trời đà tối mịt, lạc chừng gần xa
Một ḿnh lạc nẻo, vào ra
Lần theo đàng núi, phút đà tam canh
Một ḿnh trong chốn non xanh
Biết ai mà hỏi lộ tŕnh trở ra
Đoạn này tới thứ Nguyệt Nga
Ở đây tính đă hơn ba năm rồi
Đêm khuya chong ngọn đèn ngồi
Chẳng hay trong dạ bồi hồi việc chi
Quan âm thuở trước nói chi
Éo le phỉnh thiếp ḷng ghi nhớ hoài
Đă đành đá nát vàng phai
Cũng nguyẳn xuống chốn dạ đài gặp nhau
Khôn trông mồng bảy đêm thâu
Khôn trông bầy quạ đội cầu đưa sao
Phải chi hỏi đặng Nam Tào
Đêm nay cho đến đêm nào gặp nhau
Nguyệt Nga gượng giăi cơn sầu
Xảy nghe nhạc ngựa ở đâu tới nhà
Kêu rằng: Ai ở trong nhà?
Đường về quan ải chỉ ra cho cùng
Nguyệt Nga ngồi sợ hăi hùng
Vân Tiên xuống ngựa thẳng xông bước vào
Lăo bà lật đật hỏi chào
Ở đâu mà tới rừng cao một ḿnh?
Vân Tiên mới nói sự t́nh
Tôi là quốc trạng triều đ́nh sai ra
Đem binh dẹp giặc Ô-qua
Lạc đường đến hỏi thăm nhà bà đây
Lăo bà nghe nói sợ thay
Xin ông chớ chấp tôi nay mụ già
Vân Tiên ngồi ngắm Nguyệt Nga
Lại xem bức tượng ḷng đà sinh nghi
Hỏi rằng: Bức ấy tượng chi
Khen ai vẽ dung nghi giống ḿnh
Đầu đuôi chưa rơ sự t́nh
Lăo bà khá nói tính danh cho tường
Lăo bà chẳng dám lời gian
Tượng này vốn thiệt chồng nàng ngồi đây
Tiên rằng: Nàng xách lại đây
Nói trong tên họ tượng này ta nghe
Nguyệt Nga ḷng rất kiêng dè
Mặt thời giống mặt, c̣n e lạ người
Ngồi che tay áo hổ ngươi
Vân Tiên thấy vậy mỉm cười một khi
Rằng: Sao nàng chẳng nói đi
Hay là ta hỏi động chi chăng là
Nguyệt Nga khép nép thưa qua:
Người trong bức tượng tên là Vân Tiên
Chàng đà về chốn cửu tuyền
Thiếp làm trọn đạo, lánh miền gió trăng
Vân Tiên nghe nói hỏi phăn
Chồng là tên ấy, vợ rằng tên chi?
Nàng bàn tỏ thiệt một khi
Vân Tiên vội vă xuống qú ṿng tay:
Thưa rằng: Nay gặp nàng đây
Xin đền ba lạy, sẽ bày nguồn cơn
Để lời thệ hải minh sơn
Mang ơn trước phải đền ơn cho rồi
Vân Tiên vốn thiệt là tôi
Gặp nhau nay đă phỉ rồi ước mơ
Nguyệt Nga bảng lảng bơ lơ
Nửa tin rằng bạn, nửa ngờ rằng ai
Thưa rằng: Đă thiệt là ngài
Khúc nôi xin cứ đầu bài quân ra
Vân Tiên dẫn tích xưa ra
Nguyệt Nga khi ấy khóc ̣a như mưa
Ân t́nh càng kể càng ưa
Mảng c̣n bịn rịn trời vừa sáng ngay
Xảy nghe quân ó vang vầy
Bốn bề rừng bụi khắp bày can qua
Vân Tiên lên ngựa trở ra
Thấy cờ đề chữ hiệu là Hớn Minh
Hớn Minh khi ấy dừng binh
Anh em mừng rỡ tỏ t́nh cùng nhau
Minh rằng: Tẩu tẩu ở đâu
Cho em ra mắt chị dâu thế nào
Vân Tiên đem Hớn Minh vào
Nguyệt Nga đứng dậy miệng chào có duyên
Minh rằng: Tưởng chị ở Phiên
Quyết đem binh mă sang miền Ô-qua
Mừng rày sum họp một nhà
Giặc đà an giặc, khải ca hồi trào
Tiên rằng: Nàng tính thế nào?
Nàng rằng: Anh hăy về trào tâu lên
Ngỏ nhờ lượng cả bề trên
Lệnh tha tội trước mới nên về nhà
Trạng nguyên từ giă lăo bà
Dặn ḍ gửi lại Nguyệt Nga ít ngày
Tôi về đem bức tượng này
Tâu cho khỏi tội, rước ngay về nhà
Tiên, Minh lên ngựa trở ra
Đem binh trở lại trào ca đề huề
Sở vương nghe trạng nguyên về
Sai quân tiếp rước vào kề bên ngai
Sở vương bước xuống kim giai
Tay bưng chén rượu thưởng tài trạng nguyên
Phán rằng: Trẫm sợ nước Phiên
Có người Cố Đột phép tiên lạ lùng
Nay đà trừ Cốt Đột xong
Thật trời sinh trạng giúp trong nước nhà
Phải chi sớm có trạng ra
Làm chi nên nỗi Nguyệt Nga cống Hồ
Lệnh truyền mở yến trà đô
Rày mừng trừ đặng giặc Ô-qua rồi
Trạng nguyên quỳ tấu trước ngôi
Nguyệt Nga các việc khúc nôi rơ ràng
Sở vương nghe tấu ngỡ ngàng
Phán rằng: Trẫm tưởng rằng nàng ở Phiên
Chẳng ngờ nàng với trạng nguyên
Cùng nhau trước có nhân duyên thuở đầu
Thái sư trước bệ quỳ tâu
Ô-qua dấy động qua mâu cũng v́
Trá hôn oán ấy gây nên
Nguyệt Nga nàng thiệt tội th́ khi quân
Trạng Nguyên mặt đỏ phừng phừng
Bèn đem bức tượng quỳ dưng làm bằng
Sở vương xem tượng phán rằng:
Nguyệt Nga trinh tiết ví bằng người xưa
Thái sư trước chẳng lo lừa
Thiếu chưa dân thứ phải đưa tới nàng
Dầu cho nhật nguyệt rơ ràng
Khôn soi chậu úp cũng mang tiếng đời
Ngay gian sao cũng có trời
Việc này v́ trẫm nghe lời nên oan
Trạng nguyên tâu trước trào đàng
Thái sư trữ dưỡng tôi gian trong nhà
Trịnh Hâm là kẻ gian tà
Hại tôi buổi trước cũng đà ghe phen
Sở vương phán trước bệ tiền
Những ngờ tướng ngỏ tôi hiền mà thôi
Vậy cũng đạo chúa nghĩa tôi
Thái sư muốn cướp ngôi chín trùng
Hán xưa có gă Đổng công
Nuôi ḍng Lă Bố cướp ḍng nhà Lưu
Đời xưa tôi nịnh biết bao
Thái sư nay cũng khác nào đời xưa
Thấy người trung chính chẳng ưa
Rắp ranh kế độc, lập lừa mưu sâu
Trịnh Hâm tội đáng chém đầu
Ấy là mới hết người sau gian tà
Sở vương phán trước trào ca
Thái sư cách chức về nhà làm dân
Trịnh Hâm là đứa bạo thần
Giao cho quốc trạng xử phân pháp h́nh
Nguyệt Nga là gái tiết trinh
Sắc phong quận chúa hiển vinh rỡ ràng
Kiều công xưa mắc tội oan
Trẫm cho phục chức làm quan Đông-thành
Trạng nguyên dẹp giặc đă b́nh
Kiểu vàng tán bạc hiển vinh về nhà
Băi chầu chư tướng trở ra
Trạng nguyên mời hết đều qua dinh ngồi
Họ Vương, họ Hớn, họ Bùi
Cùng nhau uống rượu đều vui, đều cười
Trạng nguyên mới hỏi một lời
Trịnh Hâm tội ấy các người tính sao
Truyền quân dẫn Trịnh Hâm vào
Mặt nh́n khắp hết, miệng chào các anh
Minh rằng: Ai mượn kêu anh
Trước đà đem thói chẳng lành thời thôi
Kéo ra chém quách cho rồi
Để chi gai mắt, đứng ngồi căm gan
Trực rằng: Minh nóng nói ngang
Giết ruồi đâu xứng gươm vàng làm chi
Xưa nay mấy đứa vô ngh́
Dẫu cho có sống làm ǵ nên thân
Hâm rằng: Nhờ lượng cố nhân
Vốn tôi mới dại một lần xin dung
Trạng rằng: Hễ đấng anh hùng
Nào ai có giết đứa cùng làm chi
Thôi thôi ta cũng rộng suy
Truyền quân mở trói đuổi đi cho rồi
Hâm mừng khỏi thác rất vui
Vội vàng cúi lạy chân lui ra về
C̣n ngươi Bùi Kiệm máu dê
Ngồi chề bề mặt như sề thịt trâu
Hớn Minh, Tử Trực vào tâu
Xin đưa Quốc trạng kịp chầu vinh qui
Một ngươi Bùi Kiệm chẳng đi
Trong ḷng hổ thẹn cũng v́ máu dê
Trạng nguyên xe giá chỉnh tề
Sai quân hộ vệ rước về Nguyệt Nga
Bạc vàng đem tạ lăo bà
Nguyệt Nga từ tạ thẳng qua Đông-thành
Vơng điều, gươm bạc, lọng xanh
Trạng nguyên, Tử Trực, Hớn Minh lên đàng
Trịnh Hâm về tới Hàn Giang
Sóng thần nổi dậy thuyền chàng ch́m ngay.
Trịnh Hâm bị cá nuốt vây
Thiệt trời báo ứng lẽ này rất ưng
Thấy vầy nên dửng dừng dưng
Làm người ai, nấy th́ đừng bất nhân
Tiểu đồng trước giữ mộ phần
Ngày qua tháng lại đă gần ba năm
Của đi khuyến giáo mấy năm
Tính đem hài cốt về thăm quê nhà
Hiềm chưa thuê đặng người ta
C̣n đương thơ thẩn vào ra Đại Đề
Trạng nguyên khi ấy đi về
Truyền quân bày tiệc lo bề tế riêng
Tiểu đồng hồn bậu có thiêng
Thỏa t́nh thày tớ ḷng thiềng ngày nay
Đọc văn nhớ tới chau mày
Đôi hàng lụy ngọc tuôn ngay ṛng ṛng
Người ngay trời phật động ḷng
Phút đâu ngó thấy tiểu đồng đến coi
Trạng nguyên c̣n hăy sụt sùi
Ngó lên bài vị lại xui ḷng phiền
Tiểu đồng nhắm ngửa, nh́n nghiêng
Ông này sao giống Vân Tiên cũng kỳ
Ông nào mất xuống âm ty
Ông nào c̣n sống nay th́ làm quan?
Trạng nguyên khi ấy hỏi chàng
Phải người đồng tử mắc nàn chốn ni
Mấy năm tớ mới gặp thầy
Cúng nhau kể nỗi đắng cay từ ngằn
Ai dà c̣n thấy bổn quan
Ba năm ǵn giữ mồ hoang đă rồi
Trạng nguyên khi ấy mừng vui
Tớ thầy sum họp tại nơi Đại Đề
Đoạn thôi xe giở ra về
Tuần du phút đă gần kề Hàn Giang
Vơ công từ xuống suối vàng
Thể Loan cùng mụ Quỳnh Trang đeo sầu
Mẹ con những mảng lo âu
Nghe Vân Tiên sống gặp chầu công danh
Cùng ta xưa có ân t́nh
Phải ra đón rước lộ tŕnh họa may
Loan rằng: Ḿnh ở chẳng hay
E ngựi c̣n nhớ những ngày trong hanh
Trang rằng: Con có hồng nhan
Cho chàng thấy mặt thời chàng ắt ưa
Ví dầu c̣n nhớ tích xưa
Mẹ con ta lại đổ thừa Vơ công
Cùng nhau bàn luận đă xong
Soi gương đánh phấn ra pḥng rước duyên
Nay đà tới thứ Trạng nguyên
Hàn giang đă tới, bỗng liền đóng quân
Bạc vàng châu báu áo quần
Trạng nguyên đem tạ đáp ân ngư tiều
Ngư tiều nay đặng danh biêu
Ơn ra một buổi của nhiều trăm xe
Trạng nguyên chưa kịp trở về
Thấy Quỳnh Trang đă đừng kề trong quân
Trang rằng: Tưởng chữ hôn nhân
Mẹ con tôi đến lễ mừng Trạng nguyên
Vơ công đă xuống huỳnh tuyền
Xin thương lấy chút thuyền quyên phận này
Trạng rằng: Bưng nước bát đầy
Đổ ngay xuống đất hớt rày sao xong
Oan gia nợ ấy trả xong
Thiếu chi nên nỗi mà mong tới đ̣i
Hớn Minh, Tử Trực đứng coi
Cười rằng: Hoa khéo làm mồi trêu ong
Khen cho ḷng chẳng thẹn ḷng
C̣n mang mặt đến đèo ḅng nỗi chi
Ca ca sao chẳng chịu đi
Về cho tẩu tẩu để khi xách giày
Mẹ con đương thẹn thùng thay
Vội vàng cúi lạy chân quày bước ra
Trở về chưa kịp tới nhà
Thấy hai ông cọp chạy ra đón đường
Thảy đều bắt mẹ con nàng
Đem vào lại bỏ trong hang Thương-ṭng
Bốn bề đá lấp bịt bùng
Mẹ con than khóc khôn trông ra rồi
Trời kia quả báo mấy hồi
Tiếc công trang điểm phấn giồi bấy lâu
Làm người cho biết ngăi sâu
Gặp cơn hoạn nạn cùng nhau cho tṛn
Đừng đừng theo thói mẹ con
Thác đà mất kiếp, tiếng c̣n bia danh
Trạng nguyên về tới Đông-thành
Lục ông trước đă xây dinh đầu làng
Bày ra sáu lễ sẵn sàng
Các quan đi họ cưới nàng Nguyệt Nga
Sui gia đă xứng xui gia
Rày mừng hai họ một nhà thành thân
Trăm năm biết mấy tinh thần
2080 Sinh con sau nối gót lân đời đời

Hết