Tác giả

Lần theo sự kiện Màu tím hoa sim - một trong những bài thơ tình hay nhất thế kỷ vừa có tác quyền trị giá 100 triệu đồng, chúng tôi tìm về làng Vân Hoàn, xã Nga Lĩnh, huyện Nga Sơn (Thanh Hóa) để mong gặp được nhà thơ Hữu Loan. Trái với mọi lời đồn thổi “ông già ấy lập dị lắm, không hề tiếp ai đâu”, nhà thơ đã dành cho chúng tôi hơn nửa ngày không chỉ với Màu tím hoa sim nổi tiếng, mà còn dốc bầu tâm sự về chữ “tâm”, chữ “tình” trong thơ ông.

Trong căn nhà cấp bốn đơn sơ tại làng Vân Hoàn, thi sĩ Hữu Loan ngồi im lìm như một pho tượng sống trên chiếc ghế nhựa, sát chiếc tivi để nghe tiếng cho rõ nhưng mắt ông lại nhìn đau đáu ra khoảng vườn li ti bóng nắng, bóng dừa, bóng nhãn. Mái tóc trắng bạc xòa lên hai bờ vai làm cho khuôn mặt hào hoa, đẹp lão của ông thêm vẻ trầm lắng. Chiếc áo bông khoác xuề xoà trên vai không giấu nổi một vóc hình vốn to cao, vạm vỡ.

- Được hỏi chuyện, thi sĩ nhớ lại cảm xúc khi ông Lê Văn Chính, giám đốc Công ty Vitek VTB, đến đặt 100 triệu đồng xin mua tác quyền bài thơ Màu tím hoa sim:

- Trước khi trao bản quyền bài thơ tôi suy nghĩ nhiều lắm. Phải mấy tuần sau tôi mới quyết. Lâu nay có nhiều người trong

Nam

ngoài Bắc kể cả người nước ngoài tìm gặp xin tôi chép lại bài thơ, nay nó được tung hẳn ra một cách đàng hoàng cũng là một điều vui. Một điều vui khác, lần đầu tiên vợ chồng tôi có tiền chia đều cho mười đứa con mỗi đứa một ít. Đặc biệt chu cấp vốn cho những đứa con nghèo làm ăn, thứ đến sẽ trích một ít để in tập thơ khoảng 40 bài sẽ mang tên Thơ Hữu Loan.

Nói đoạn, ông đọc lại cho tôi nghe toàn bộ bài Màu tím hoa sim bằng giọng quê mạch lạc, giàu cảm xúc và trầm ấm của người tỉnh Thanh. Đến những từ cuối cùng của bài thơ, khóe mắt ông hoe đỏ. Không dám bàn luận gì nhiều về những câu chữ tài hoa, tôi hỏi ông một chi tiết rất dễ thương của bài thơ:

- Nàng không đòi may áo mới trong ngày hợp hôn có thật hay không lời của cô gái 16 tuổi?

- Thật chứ. Cô ấy tên là Lê Đỗ Thị Ninh quê ở làng Đình Hương, nay là vùng Sặt thuộc huyện Đông Sơn. Kể cũng lạ, tôi là anh học trò nghèo từ đồng cói Nga Sơn tự học, thi đậu tú tài rồi đi làm gia sư trong gia đình cô Ninh để kiếm gạo, khi cô ấy đã đẹp nổi tiếng trường nữ sinh Thanh Hóa. Không ngờ cô con gái nhà giàu nhưng lại đem lòng anh giáo nghèo là tôi. Yêu nhau lắm nhưng tôi vẫn lo sợ vì hai gia đình không “môn đăng hộ đối” một chút nào. Mãi sau mới biết việc hợp hôn của chúng tôi thành công là do bố mẹ cô ấy ngấm ngầm “soạn kịch bản”. Một lần tôi bàn việc may áo cưới cô ấy gạt đi, rằng: Yêu nhau, thương nhau cốt cái tâm và cái tình bền chặt là hơn cả.

- Cũng là câu nói của cô ấy. Vì hồi đó tôi học giỏi, làm thơ hay và lại đẹp mã nữa. Độc đáo quá đi chứ! - ông cười vui, rung rung cái miệng móm mém.

- Cô Ninh rất ưa mặc áo màu tím hoa sim. Lạ thay nơi cô bị nước cuốn trôi dưới chân núi Nưa năm 16 tuổi cũng thường nở đầy những bông hoa sim tím. Cho nên tôi mới viết nổi những câu chiều hành quân/ qua những đồi hoa sim /những đồi hoa sim/ những đồi hoa sim dài trong chiều không hết /màu tím hoa sim /tím chiều hoang biền biệt và chiều hoang tím có chiều hoang biết/ chiều hoang tím tím thêm màu da diết.

Bài thơ được anh lính Vệ quốc quân viết rất nhanh bởi “nỗi nhớ, niềm đau và tình thương người vợ trẻ đã tự “viết” sẵn từng quãng thơ trong đầu anh rồi. Đặt bút là câu thơ hiện hình lên. “Làm thơ phải có cái tâm mà phải là cái tâm linh thật thiêng liêng thì mới có thơ hay. Thơ hay thì sống mãi. Làm thơ mà không có tình, có tâm thì chả ra gì”. Nghe ông nói, bất chợt tôi ngước nhìn chữ “Tâm” do ông viết bằng Hán tự khá đẹp treo trên bức tường chính giữa bàn thờ đang thoảng bay mùi hương thơm.

- Dù sao thì chuyện cũ Hữu Loan đã lùi về quá khứ. Tôi đã trải đủ nghề kiếm sống từ nghề đi xe thồ, xe cút kít, vác đá, mò cua, bắt ốc. Không thể từ nan việc gì mới đủ sức nuôi mười đứa con sáu trai, bốn gái sau khi tôi làm bạn với bà Nhu đây này.

Bà Phạm Thị Nhu (kém chồng 20 tuổi) ngồi cạnh thi sĩ quay sang hỏi tôi:

Tôi thưa mới chỉ nghe loáng thoáng qua một bản nhạc đã lâu lắm rồi, còn nguyên gốc bài thơ thì bây giờ mới xin nghe. Ông đọc:

Hoa lúa được ông xem là bài thơ tặng bà vợ sống, viết năm 1955, sáu năm sau bài thơ Màu tím hoa sim tặng bà vợ đã qua đời.

Sau khi cắm thêm một nén hương trên bàn thờ, thi sĩ tiếp tục câu chuyện:

- Tôi làm thơ không nhiều, toàn bộ gia tài thơ có khoảng 40 bài nhưng bài nào cũng được khen hay. Thơ tôi không giống ai, ngắt câu, lên xuống dòng tùy ý. Vậy mà lạ: đọc nghe lúc nào cũng mới.

Nói rồi ông đọc bốn câu về lúa, về trăng, về người du kích và đồn giặc Pháp trong bài Yên Mô dài 37 câu viết năm 1947:

-...Đêm nhúng sương trăng soi/ ngày phơi bông vàng nắng/...Anh làm du kích Yên Mô/ nửa đêm trăng mọc đỏ như cháy đồn. Hồi còn sống cụ Đặng Thai Mai yêu những câu này lắm nhé…

Thường ngày thi thoảng căn nhà vắng lặng giữa vườn cây trái của ông bà Hữu Loan lại vui lên bởi những đoàn học sinh giỏi trường chuyên Lam Sơn về hỏi chuyện thơ văn kim cổ. Hè năm 2003 dân làng Vân Hoàn tưởng nhà ông bà Hữu Loan có đám cưới vì thấy hơn 30 xe máy, mỗi xe hai người về dựng chật cổng.

Hóa ra đó là 60 thầy cô giáo và sinh viên Đại học Quốc gia từ Hà Nội rủ nhau về nghe tác giả Màu tím hoa sim nói chuyện văn học và một số chi tiết trong bài thơ nổi tiếng. Hôm ấy thầy trò ngồi chật nhà, chật sân nghe ông già ngồi nói chuyện suốt hơn hai giờ. Mới đây có một cô giáo nghèo cuối huyện “đi vòng thúng hết xã này sang xã khác hỏi nhà ông Hữu Loan không chỉ để tặng quà mà còn vì nghe tiếng nhà thơ ở cùng huyện nhưng chưa được biết mặt”.

Hôm nay tôi cũng như cô giáo nghèo ấy rời quốc lộ 1A, rời đường 13, men theo khúc sông Bó Văn, rẽ dưới chân núi Vân Hoàn, khẽ tay nhấc hai cánh cổng tre phía ngoài và hai cánh cổng sắt phía trong để vào nhà thi sĩ Hữu Loan; để được nghe bài Màu tím hoa sim do chính tác giả đọc cùng bầu tâm sự của một nhà thơ gần bước sang tuổi 90 mà vẫn có những phút giây rung động của chàng trai trẻ tuổi đôi mươi…

Lần đầu tiên chúng tôi về thăm nhà thơ Hữu Loan vào một ngày cuối tháng 3 âm lịch năm 2007. Phải mất cả chục lần hỏi thăm chúng tôi mới tìm đến nơi. Ngôi nhà nhỏ của nhà thơ Hữu Loan nằm cuối thôn Vân Hoàn, nép dưới những bóng dừa yên ả. Căn nhà vắng hoe khi chỉ có hai ông bà mỗi người nằm một góc. Lão nhà thơ nằm ở gian giữa còn bà Nguyễn Thị Nhu nằm co ro ở góc bên trái. Bà vừa mới bị ngã gãy chân, phải bó bột chưa đi được. Còn lão nhà thơ thì từ lâu mỗi khi đi lại đều cần người giúp đỡ.

1. Trong căn nhà âm u bởi mùi những chiếc bô lâu ngày chưa đổ chúng tôi không khỏi ngạc nhiên khi ngổn ngang những cây luồng buộc ngang dọc. Hỏi ra mới biết người nhà làm thế để ông bà có cái vịn đi lại. Nghe chúng tôi từ Hà Nội về thăm, ông chỉ cười tủm tỉm, bảo bà pha trà rót nước mời khách. Nhưng vết đau ở chân khiến bà không thể nào gượng dậy nổi.

Vợ chồng nhà thơ Hữu Loan

Tôi dìu bà ra ngồi trước căn nhà mái ngói mà người yêu thơ mới xây tặng rồi quay sang dìu ông ra ngồi trong chiếc ghế nhựa đặt bên cạnh. Thú thật tôi cảm thấy ngộp thở khi bước vào căn nhà âm u ấy.

Chúng tôi gửi tặng ông dăm chai rượu quê, mấy gói bánh mua từ Hà Nội và mấy quả ổi hái ở cây 300 năm tuổi gần đền Bà Triệu. Cây ổi thiêng có vị thơm giòn nức tiếng cả vùng. Ông bảo chúng tôi mở chai rượu quê Nga Sơn trong veo để nhắm với ổi. Bà Phạm Thị Nhu, người bạn đời của ông bảo ông thích nhất là ăn ổi, nhắm rượu suông với ổi. Ông đeo hàm răng giả vào gặm ổi ngon lành như trẻ thơ và không ngớt lời khen ổi ngon. Vừa nhâm nhi chén rượu ông kể cho chúng tôi nghe đủ nỗi thăng giáng cuộc đời.

Câu chuyện của chúng tôi thi thoảng lại bị cắt ngang khi có người đi qua ghé vào thăm. Có người giáo viên dạy văn phương xa ghé chơi ôm lấy ông rồi lại vội vội vàng vàng đi ngay kẻo trễ giờ tàu. Có người bà con sang năn nỉ hỏi vay tiền cho con đi xuất khẩu lao động nước ngoài dẫu biết ông bà chẳng có nhiều nhặn gì. Bà bảo ở làng này ai có việc gì cũng chạy sang nhờ cậy hai ông bà già sắp gần đất xa trời.

Chúng tôi không cầm nổi lòng mình khi biết thức ăn hàng ngày của hai ông bà là những gói cháo ăn liền hòa với nước sôi. Mấy hôm nay có người con gái út là họa sĩ ở Hà Nội về chăm nom nên còn có thức ăn tươi. Còn mỗi khi bà nằm xuống không chạy chợ được là quay lại với điệp khúc cháo ăn liền cho dễ ăn dễ tiêu, lại tiết kiệm.

Chúng tôi ở chơi đến giờ chiều thì người con gái út của ông bà về cặm cụi ở dưới bếp, lặng lẽ như một tiếng thở dài. Trước khi tạm biệt ông bà ra về có hai cán bộ giáo dục ở Sở GD&ĐT Thanh Hóa ghé qua tặng ông cuốn sách có in bài thơ Hoa lúa và mấy trăm ngàn nhuận bút. Ông dặn bà cất đi để mai kia trả tiền điện thoại. Rồi lại thong thả nhâm nhi ly rượu và khẽ khẽ ngâm mấy câu thơ như chẳng vướng bận gì cuộc sống thường nhật.

2. Gần một năm sau, vào mùa Hè năm 2008, chúng tôi lại có dịp ghé qua nhà ông chơi. Quang cảnh dường như chẳng có gì thay đổi. Duy chỉ có giàn mướp là đang rộ hoa vàng ươm quả sà xuống trước mái hiên lúc lỉu. Có điều ông đã yếu đi nhiều, tay cầm ly rượu run run đưa lên miệng đã trào ra quá nửa.

Bà bảo dạo này ông thường xuyên mất ngủ, rượu cũng chẳng còn muốn uống nữa. Những người trong đoàn lần đầu tiên đến thăm ông không khỏi bùi ngùi khi nhìn thấy lão nhà thơ gầy rộc đi trong bộ quần áo pijama cũ. Ông vẫn kể lại câu chuyện về hình ảnh người con gái trong bài Màu tím hoa sim với mọi người không bỏ sót chi tiết nào. Ông bảo mấy hôm nay mệt nên không uống được rượu, hẹn chúng tôi dịp khác về cùng uống rượu hàn huyên. Trước khi chia tay ông cầm tay chúng tôi như muốn níu lại mà không nói nên lời.

Chúng tôi ra về, không ai bảo ai nhưng ai cũng thầm nhắc nhất quyết sẽ có lần trở lại nơi đây để cùng ông uống hết chai rượu mà ông đã hẹn.

Thế mà... ông đã ra đi trước khi chúng tôi kịp trở về. Nhà thơ Hữu Loan đã thôi ở trọ trần gian để về với cõi vĩnh hằng. Ông lặng lẽ trở về với đất mẹ, về với người con gái của Màu tím hoa sim để lại cho chúng ta những vần thơ mãi còn day dứt “Anh có biết chăng/ Những đêm dài em khóc/ Đầy như giếng mưa/ Câm như bồ thóc/.

Trương Xuân Thiên (Nhà thơ trẻ)

Hai lần gặp nhà thơ Hữu Loan