Những điều chưa nói hết về 30-4-1975

Nguyễn Hữu Thái

Vào khoảng trên 9 giờ có người báo tướng Dương Văn Minh đã tuyên bố lệnh ngưng bắn nhưng các đơn vị VNCH có vẻ như không nghe lệnh và tiếp tục phản kích. Thực tế, lệnh ‘bàn giao chính quyền’ của ‘tổng thống’ và ‘nhật lệnh’ hạ vũ khí của ‘tổng tham mưu trưởng’ không có hiệu lực !

Đại đội 4 được lệnh vượt cầu. Xe đi đầu mang số 387 do Nguyễn Văn Hùng chỉ huy, tiếp theo là xe 390 của chính trị viên Vũ Đăng Toàn, kế đến là xe 843 của đại đội trưởng Bùi Quang Thận. Đến cầu Thị Nghè lại bị cản, xe 390 bắn cháy 2 chiếc M113, Nguyễn Văn Hùng bị thương. Xe 390 vượt lên dẫn đầu đội hình, theo sau là chiếc 843.

Nhà báo Nguyễn Vạn Hồng thuật lại : "Sau khi đưa các anh Thái và Tòng vào dinh Độc lập, tôi lái xe ra hướng cầu Sài Gòn xem tình hình thế nào. Khi tôi vừa đến cầu Thị Nghè thì gặp đoàn xe tăng giải phóng tiến vào. Tôi nép xe bên lề định quay lại thì các anh bộ đội trên xe tăng hỏi tôi chỉ đường đến dinh Độc lập. Tôi quay xe, chạy trước và cứ thế cùng đoàn xe tăng hướng dinh Độc lập. Tôi quẹo xe rẽ đường Công Lý (nay là đường Nam kỳ Khởi nghĩa) trong lúc xe tăng húc thẳng vào cánh cổng sắt trước dinh. Tôi chạy sang đường Nguyễn Du để vào cửa hông của dinh. Lúc đó khoảng trên 11 giờ".

Nhiều loạt đạn từ các cao ốc trên đường Thống Nhất còn lẻ tẻ bắn ra. Xe tăng phải nổ súng thị uy, nhưng không bắn vào nhà cửa dân cư, công trình, súng mới im.

Trong thực tế, xe tăng 390 lạc đường, chạy thẳng một đoạn, sau phát hiện sai đường mới quay trở lại. Xe 843 chạy trước đến dinh Độc Lập húc vào cổng phụ bên trái, cổng không sập và xe chết máy. Chiếc 390 tăng tốc húc sập cổng chính, Bùi Quang Thận từ trên chiếc 843 nhảy xuống giật lá cờ giải phóng xanh đỏ hình tam giác tả tơi, nhuốm màu lửa đạn và bụi đường gắn trên cần ăng ten xe tăng chạy lúp xúp sau xe 390 tiến vào thềm dinh Độc Lập.

Nguyễn Hữu Thái và Lý Quý Chung đang loay hoay ở thềm dinh Độc Lập thì bỗng mọi người cùng hướng nhìn về đại lộ Thống Nhất. Một cảnh tượng hùng tráng diễn ra : một đoàn xe tăng rầm rộ tiến về hướng dinh. Bổng chốc cửa dinh bị húc đổ, đoàn tăng cày lên thảm cỏ, tiến thẳng đến thềm dinh.

Có lẽ nhìn thấy Thái và Tòng đeo băng xanh đỏ của lực lượng quần chúng nổi dậy, nên khi Thái đề nghị dẫn đường thì Thận liền đi theo. Không ai rành bố cục bên trong dinh và cũng chưa biết dùng thang máy nào để lên nóc dinh. Có một người mặc thường phục đi qua (sau này biết là đại tá Nguyễn Văn Chiêm của lực lượng phòng vệ phủ tổng thống), Thái yêu cầu Chiêm dẫn họ đến thang máy phụ. Thái giúp Thận bẻ gập chiếc cần ăng ten, mới vào lọt được bên trong chiếc thang máy loại nhỏ này.

Đến nóc, họ còn phải leo thêm chiếc thang gỗ mới đến được chân cột cờ. Phải hạ lá cờ Sài Gòn xuống, cờ quá lớn lại cột giây ny lông. Phải mất cả mấy phút mới giật nỗi nó xuống và kéo lá cờ Giải phóng lên trong tiếng reo hò lẫn tiếng súng chỉ thiên chào mừng vang trời.

Thật ngẫu nhiên, vào thời điểm lịch sử ấy trên nóc dinh Độc Lập, trước kia là dinh Toàn quyền Pháp, có 3 chàng trai của 3 miền đất nước : anh bộ đội Thận từ đồng bằng sông Hồng, chàng giáo sư Tòng quê Tây Ninh và sinh viên Thái gốc ở một thành phố cảng miền Trung.

Phải chăng khoảnh khắc lịch sử ấy đánh dấu sự cáo chung của 117 năm thống trị thực dân đế quốc phương Tây và mở ra một thời kỳ mới độc lập thống nhất đất nước Việt Nam. Anh em xúc động không cầm được nước mắt, vừa sung sướng vừa hãnh diện. Vào giây phút này chắc nhân dân cả nước đang reo mừng. Sài Gòn đã được giải phóng, hòa bình được lập lại, dân tộc này từ nay trở lại thống nhất làm một, không gì còn thể chia cắt được.

Sau này, lá cờ lệnh xe tăng nhỏ được thay thế bằng lá cờ lớn hơn. Nguyễn Vạn Hồng kể với nụ cười đắc ý : « Tôi thấy anh bộ đội cầm lá cờ lệnh lịch sử đó, liền nảy ý định xin làm kỷ niệm… ».

Lá cờ đã ngả màu vì khói đạn, bụi đường hành quân và thời gian phôi pha. Lá cờ «màu đỏ của đất, màu xanh của trời, ngôi sao chân lý trên đời » (thơ Tố Hữu) – một thời oanh liệt.

Tiếng nói Cách mạng đầu tiên trên đài phát thanh Sài Gòn

Sáng sớm 30-4, Hà Thúc Huy và Nguyễn Tân cùng nhóm sinh viên tập trung ở đại học Vạn Hạnh. Họ đã gặp giáo sư Huỳnh Văn Tòng và Nguyễn Hữu Thái, một lãnh tụ sinh viên tranh đấu và được phân công xuống trường đại học Nông lâm súc đối diện đài truyền hình Sài Gòn để tiếp thu đài.

Thấy nhiều người hôi của lục lọi phá phách, họ phân công một nửa số sinh viên ở lại canh giữ. Huy dẫn nhóm còn lại ra cổng Hồng thập tự (nay là Nguyễn Thị Minh Khai) để chuẩn bị sang tiếp thu đài phát thanh.

Đang lúc đó thì xe tăng giải phóng ầm ầm kéo vào, theo đường Hồng Thập Tự tiến vào dinh Độc Lập. Họ mừng rỡ chạy theo xe tăng để hoan hô. Đến ngã tư Đinh Tiên Hoàng-Hồng Thập Tự thì gặp một xe tải quân sự chở đầy bộ đội dừng lại hỏi đường đến đài phát thanh. Họ nhảy lên xe quân sự này để dẫn đường.

Khi đến nơi, đài bỏ trống. Đơn vị bộ đội triển khai canh giữ chung quanh. Họ ùa vào đài để tìm cách mở máy nhưng thất bại vì không ai rành kỹ thuật. Và không ai biết mình sẽ phát đi lời gì.

Tại dinh Độc Lập, một số bộ binh, công binh và đơn vị đặc công phối thuộc đã án ngữ các cửa lớn. Các chiến sĩ Toàn, Nguyên, Đô đã canh giữ phòng nội các. Ban chỉ huy lữ đoàn xe tăng cũng kịp đến. Chỉ huy Nguyễn Tất Tài lệnh cho các chiếc tăng còn lại vây quanh dinh phòng địch phản kích. Chính ủy Bùi Văn Tùng và chủ nhiệm chính trị Lê Minh xuống xe thiết giáp bước vội vào sảnh dinh. Đại đội trưởng đơn vị đặc công Phạm Duy Đô chạy đến : « Báo cáo, anh em đang giữ Dương Văn Minh và cả nội các ngụy ngồi trong đó. Mời thủ trưởng đến giải quyết ».

Suốt một đời trận mạc tưởng đã quen với mọi đổi thay, những biến cố to tát, vậy mà lúc đó chính ủy Tùng đã sững sờ. Chân đi dép cao su đang bước lên nền dinh lát đá cẩm thạch bóng loáng, ông bỗng sững lại giây lát, hơi choáng váng. Rồi những lời dặn dò của tư lệnh quân đoàn Nguyễn Hữu An khi còn ở Rừng Lá giúp ông bình tâm lại. Tướng An giao mọi việc trong dinh Độc Lập phải do ông trách nhiệm giải quyết. Ong đường hoàng bước vào phòng lớn, nhìn thấy một nhóm người có vẻ buồn bã, cam chịu đang ngồi im lặng ở giữa căn phòng bài trí cực kỳ sang trọng. Thấy các cấp chỉ huy bộ đội vào, một người cao lớn, mang kính trắng đứng lên :

-Thưa ông, chúng tôi đang chờ các ông vào để bàn giao.

Chính ủy Tùng cố gắng nén sự khó chịu trước hai tiếng ‘bàn giao ’ , cố không to tiếng:

-Các anh chẳng còn gì để mà giao.
-Thưa ông…
-Các ông chỉ có đầu hàng vô điều kiện.

Chính ủy Tùng nghĩ ngay đến việc phải buộc họ tuyên bố đầu hàng sớm để đỡ đổ máu. Sài Gòn vẫn còn vang tiếng súng, miền Tây Nam Bộ và các hải đảo vẫn chưa được giải phóng. Ong quay sang hỏi chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh (đang đảm nhiệm chức vụ ‘quyền tổng tham mưu tưởng quân lực VNCH’ và cũng là một cơ sở cách mạng) hỏi : « Đường dây đến đài phát thanh còn hoạt động không ? ». Ong ta nói không sử dụng được nữa. Chính ủy Tùng nói :

-Ngay bây giờ, yêu cầu ông Minh đến đài phát thanh công bố điều đó trước nhân dân, trước thế giới.

Tướng Minh nhẫn nhục im lặng. Sau đó, ông quay sang trao đổi nho nhỏ với người đứng cạnh là tướng Hạnh. Người này hướng về chính ủy Tùng :

-Thưa ông, Đại tướng ra ngoài lúc này sợ phe đối lập ám hại, vì họ biết ông Minh đi tuyên bố đầu hàng.

Chính ủy Tùng nói ngay :

-Đi với tôi, ông Minh khỏi lo. Quân giải phóng đã hoàn toàn chiếm lĩnh thành phố, chúng tôi bảo đảm an toàn.

Ong Minh đồng ý.

Phạm Xuân Thệ, đại úy trung đoàn phó trung đoàn 66 hộ tống tổng thống Dương Văn Minh, thủ tướng Vũ Văn Mẫu, tổng trưởng thông tin Lý Quý Chung lên xe jeep thứ nhất. Nhà báo Tây Đức Von Borries Gallasch với nào các máy ảnh, ghi hình, ghi âm đeo lỉnh kỉnh quanh người có mặt ở đó, xin chính ủy Tùng cho đi theo và hứa sẽ viết bài có lợi cho cách mạng. Ong hỏi xin nói tiếng Pháp có được không vì chắc rằng những người ở lớp tuổi chính ủy Tùng (năm đó ông Tùng 45 tuổi) còn nói được tiếng Pháp. Chính ủy Tùng trả lời : « Peut-être (có thể)… ». Như vậy là cả Nguyễn Hữu Thái, Huỳnh Văn Tòng cùng các nhà báo Gallasch, Hà Huy Đĩnh tháp tùng theo xe chính ủy Tùng ra đài phát thanh.

Ở đài phát thanh, sinh viên và bộ đội đang loay hoay chưa biết làm gì thì bỗng dưng có hai chiếc xe jeep chở đầy người chạy vào khuôn viên đài phát thanh. Rất nhiều bộ đội cùng dân sự bước xuống và họ nhận ra ngay hai ông Dương Văn Minh và Vũ Văn Mẫu, tổng thống và thủ tướng mới nhậm chức của chính quyền Sài Gòn. Một trong hai người chỉ huy yêu cầu sinh viên tìm cách cho tướng Minh đọc lời đầu hàng trên đài phát thanh. Ong nói xong, kéo cả đoàn người mới đến lên lầu một, vào phòng khách theo hướng dẫn của sinh viên. Trong lúc đó, một sinh viên chạy đi tìm nhân viên đài. Tại phòng khách, ngoài hai ông Minh-Mẫu, hai chỉ huy bộ đội (sau này họ mới biết là chính ủy Bùi Văn Tùng và đại úy Phạm Xuân Thệ) và vài anh bộ đội còn có hai người dân sự nữa là anh Nguyễn Hữu Thái và một nhà báo nước ngoài.

Nhà báo Đức cho mượn chiếc cát xết thu lời đầu hàng của tướng Minh và lời chấp nhận đầu hàng của chính ủy Tùng. Tướng Minh nhìn thấy Nguyễn Hữu Thái trong đám người này có vẻ cũng yên lòng. Trông ông mệt mõi và không mấy vui. Thân hình ông vẫn to lớn nhưng mặt ông hốc hác.

Chính ủy Tùng nhớ lại : "Tôi lúng túng không biết làm sao thảo một văn kiện đầu hàng. Từ bé đi học, lớn lên là anh bộ đội Cụ Hồ đã mấy chục năm, chưa có ai chỉ vẽ cho tôi cách soạn thảo văn bản đầu hàng cho đối phương cả. Mặt khác tôi cũng chưa kịp xin ý kiến cấp trên. Viết sao dây ?... A phải rồi, với cách mạng chỉ có hai vấn đề cơ bản nhất : chính quyền và quân đội. Khi mất chính quyền thì quân đội không còn. Và ngược lại, không có quân đội thì thì chính quyền không thể tồn tại. Vậy thì…"

Sẵn tập giấy pơ-luya trên bàn, suy nghĩ mấy phút, tôi viết lời đầu hàng của tướng Minh. Ong Minh đề nghị thay vì ‘tổng thống’ xin dùng chữ ‘đại tướng’, dân chúng có cảm tình hơn. Tôi nghĩ rằng tướng Minh phải đầu hàng ở cương vị tổng thống, vì dẫu sao ông cũng ở cương vị này 3 ngày rồi, mới ra lệnh được cho cả dân sự lẫn quân sự.

Nghe lời phân tích có lý lẽ, tướng Minh gật đầu :

-Dạ, tôi xin nghe quý ông.

Chính ủy Tùng suy nghĩ tiếp : có người đầu hàng thì cũng phải có người chấp nhận đầu hàng, nếu không, có thể nhiều người lầm tưởng ông Minh có thiện chí. Và ông thảo luôn lời chấp nhận đầu hàng.

Pin máy cát xết quá yếu, anh em sinh viên chạy đi tìm pin thay thế. Họ cũng đi tìm ngay kỹ thuật viên cho đài phát sóng lại. Tất cả đều nhờ anh em sinh viên lo liệu. Chính ủy Tùng xác nhận : « Không có các cậu sinh viên giúp phát đi lời đầu hàng của tướng Dương Văn Minh thì thật là gay go… ». Họ tìm được anh Trần Văn Bảng kỹ thuật viên phát sóng trú ngụ ngay gần đấy. Anh còn lên tiếng gọi thêm mấy người khác đến giúp vận hành đài.

Thu băng lời tướng Minh phải thử đi thử lại mấy lần mới xong. Lời phát biểu của thủ tướng Mẫu thì ông được nói trực tiếp. Đài phát thanh Sài Gòn phát đi lời đầu hàng của tướng Dương Văn Minh. Chính ủy Bùi Văn Tùng nhìn đồng hồ, lúc này là 1 giờ 20 phút chiều (giờ Hà Nội, sớm hơn giờ Sài Gòn vào thời đó một giờ).

Như vậy là loay hoay khá lâu, đài phát thanh Sài Gòn mới vận hành được và phát đi tiếng nói Cách mạng đầu tiên, vào lúc trên 2 giờ chiều, giờ Sài Gòn.

Nguyễn Hữu Thái nói lời mở đầu :

"Chúng tôi là những người đại diện cho Uy ban nhân dân cách mạng Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định. Chúng tôi là những người đầu tiên tới dinh Độc Lập trước 12 giờ và đã cùng anh em quân đội giải phóng cắm cờ trên dinh Độc Lập. Chúng tôi là giáo sư Huỳnh Văn Tòng và cựu chủ tịch Tổng hội sinh viên Sài Gòn Nguyễn Hữu Thái… Đời sống bình thường đã trở lại Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố mà Bác Hồ đã mong đợi, nay đã được giải phóng… Xin giới thiệu lời kêu gọi của ông Dương Văn Minh và Vũ Văn Mẫu của chính quyền Sài Gòn về vấn đề đầu hàng ở thành phố này…"

Tiếp theo là lời của tướng Dương Văn Minh :

"Tôi, Dương Văn Minh, tổng thống chính quyền Sài Gòn, kêu gọi Quân lực Việt Nam Cộng hòa hạ vũ khí đầu hàng không điều kiện quân Giải phóng miền Nam Việt Nam. Tôi tuyên bố chính quyền Sài Gòn từ trung ương đến địa phương phải giải tán hoàn toàn. Từ trung ương đến địa phương trao lại cho Chính phủ cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam".

Giáo sư Vũ Văn Mẫu phát biểu tiếp theo :

"Trong tinh thần hòa giải và hòa hợp dân tộc, tôi, giáo sư Vũ Văn Mẫu, thủ tướng, kêu gọi tất cả các tầng lớp đồng bào hãy vui vẻ chào mừng ngày hòa bình của dân tộc, và trở lại sinh hoạt bình thường. Nhân viên của các cơ quan hành chính quay trở về vị trí cũ dưới sự hướng dẫn của chính quyền cách mạng".

Và cuối cùng là lời chấp nhận đầu hàng của chính ủy Bùi Văn Tùng :

"Chúng tôi đại diện lực lượng quân Giải phóng miền Nam Việt Nam long trọng tuyên bố Thành phố Sài Gòn đã được giải phóng hoàn toàn, chấp nhận sự đầu hàng không điều kiện của ông Dương Văn Minh, tổng thống chính quyền Sài Gòn".

Và Thái tiếp tục nói : "…Quân Giải phóng đã tiến vào dinh Độc Lập và đã làm chủ hoàn toàn các điểm chốt quân sự cũng như dân sự của vùng Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định…"

Phải chăng những khoảnh khắc, những tuyên bố đó đã chấn động lòng người, làm nước mắt trào ra từ nhiều đường rừng, mặt trận và cả ở miền Bắc nước ta. Người ta mừng rỡ, hồi hộp và lắng nghe từ xa.

Sáng 30/4, trong chiến khu miền Đông, nhà báo Đinh Phong không dám rời chiếc radio nhỏ đeo bên mình. Các anh em đã xuất quân hết vào sáng 29/4. Trước khi đi anh Hai Khuynh (Nguyễn Huy Khánh) trong ban biên tập báo Giải Phóng nói nhỏ với anh : "Phải bám chặt đất Sài Gòn suốt đêm ngày". Gần trưa đài phát thanh Sài Gòn mất sóng. Anh nghĩ thầm : Chắc là có chuyện rồi. Hồi Tết Mậu Thân năm 1968, mình cũng chờ mãi như thế. Thì ra ta đã chiếm được đài phát thanh Sài Gòn rồi nhưng không vận hành được !

Gần trưa thì có tiếng rọt rẹt. Tất cả anh em đều bỏ ăn cơm ngồi bên chiếc radio chờ đợi. Bỗng có tiếng nói, giọng nam còn trẻ : "Chúng tôi là những người đại diện cho Uy ban nhân dân cách mạng Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định… Chúng tôi là giáo sư Huỳnh Văn Tòng và cựu chủ tịch Tổng hội sinh viên Sài Gòn Nguyễn Hữu Thái…" Tiếp đó là lời đầu hàng của tướng Dương Văn Minh.

Cả cơ quan reo hò tung chén dĩa, mũ nón. Biết tôi là người theo dõi phong trào đô thị, anh em quây lại hỏi :

-Huỳnh Văn Tòng và Nguyễn Hữu Thái là ai ?

Nhà báo Đinh Phong chỉ biết tên Nguyễn Hữu Thái qua phong trào học sinh sinh viên Sài Gòn, biết anh là chủ tịch Tổng hội sinh viên Sài Gòn khóa 1963-64. Vì vậy, anh bèn nói với anh em :

-Nhất định đó là ‘người của ta’ rồi, người của ta chiếm đài phát thanh mới cho đọc lời đầu hàng của Dương Văn Minh…

Xong việc, hai chỉ huy bộ đội đưa đoàn tướng Minh về lại dinh Độc lập. Chính ủy Bùi Văn Tùng tuy đã thực hiện được một công tác cấp bách và cần thiết phát đi được lời đầu hàng của tướng Minh, nhưng ông vẫn bị cấp trên rầy rà cho đó là một việc làm mạo hiểm. Nếu có mệnh hệ nào cho tướng Minh thì rất khó ăn nói cho phía cách mạng đối với dư luận trong và ngoài nước.

Thái đích thân đứng ra điều hành buổi phát thanh ấy, đọc thêm bảng công bố của Cách mạng đối với vùng mới giải phóng, mượn của một chính trị viên.

Thái và Tòng cố tình xưng tên tuổi mình là nhắm tạo tâm lý trấn an nhân dân Sài Gòn. Gần đây, nhân dân phía Nam từng bị guồng máy tâm lý chiến của Mỹ và Sài Gòn ra rả tung tin thất thiệt, mô tã nào cảnh tắm máu khi bộ đội đến miền Trung làm dân Sài Gòn sợ điếng hồn. Mọi người thực sự đang kinh hoàng, chỉ mong tìm đường tháo chạy thoát thân với bất cứ giá nào! Hy vọng khi nghe được tên tuổi Thái, Tòng họ sẽ nghĩ : "À, nếu mấy tên tư sản kiểu như Tòng, Thái mà còn đó thì chắc cũng không đến nỗi nào!". Về sau nghe nói có nhiều người lấy tàu chạy ra biển xa đã quay lại và bị bắt đi học tập hoặc bị giam giữ đã trách cứ Thái, Tòng lừa gạt họ !

Nhóm sinh viên chủ động tự biên tự diễn chương trình phát thanh, chủ yếu làm sao đưa ra được lời tuyên bố đầu hàng của tướng Minh, thông báo chính sách của chính quyền cách mạng lâm thời về vùng mới giải phóng và trấn an dư luận dân chúng Sài Gòn, vùng Đồng bằng sông Cữu Long, các hải đảo. Xen kẽ vào các lời ghi âm sẳn phát đi phát lại nêu trên, họ tranh thủ kêu gọi đại diện đồng bào các giới đến lên tiếng trên làn sóng phát thanh.

Thấy trong đám đông ùa đến đài có nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, sinh viên Huỳnh Ngọc Chênh đưa anh vào và tất cả cùng anh hát vang bài "Nối vòng tay lớn".

Bài hát ra đời từ năm ’68 nói lên giấc mơ của dân tộc nay mới trở thành hiện thực. Đây là bài hát đầu tiên được phát lên sóng của đài phát thanh Sài Gòn ngày giải phóng. Vậy là phải 18 năm sau Thái mới gặp lại người bạn học cũ ở Huế là nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Gặp lại nhau trong ngày trọng đại thống nhất đất nước này ! Đến chiều tối sinh viên mới giao được đài lại cho bộ phận phát thanh Giải phóng vừa về đến Sài Gòn.

Nhóm sứ giả chiều hôm qua tướng Dương Văn Minh gửi đến gặp đại diện Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam gồm linh mục Chân Tín, giáo sư Châu Tâm Luân và luật sư Trần Ngọc Liễn núp suốt đêm trong hầm tránh pháo tại trại Davis hân hoan ra khỏi trại sau một đêm bị pháo kích kinh hoàng và trở về nhà thì đã nhìn thấy bộ đội có mặt khắp thành phố rồi. Những tiếng súng bắn tỉa lẻ tẻ im bặt và người hôi của không còn dám chường mặt ra đường. Sài Gòn đang tưng bừng vui mừng ngày giải phóng.

Dân chúngdi tản năm 1975

Ảnh báo ngoại quốc ngày 30-4-1975