Hòa thượng Thích Quảng Ðộ, Viện trưởng Viện Hóa Ðạo, Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất, vừa được trả tự do tại Saigon hôm 27 tháng 6 vừa qua, sau hơn hai năm bị quản thúc. Ðầu năm 2001, vì Hòa thượng tung Lời Kêu gọi cho Dân chủ Việt Nam bằng một chương trình 8 điểm dân chủ hóa xã hội Việt Nam, rồi tỏ ý định dẫn Phái đoàn Viện Hóa Ðạo ra Quảng Ngãi rước Ðại lão Hòa thượng Thích Huyền Quang về Saigon chữa bệnh. Nên đã bị Nhà cầm quyền Việt Nam ra lệnh quản chế 2 năm, kể từ ngày 1 tháng 6 năm 2001. Từ đó đến nay, Hòa thượng bị giam cầm cẩn mật trong một liêu phòng ở Thanh Minh Thiền viện tại Saigon, sống trong tình trạng nội bất xuất, ngoại bất nhập.

Sau hai năm bặt tiếng, hôm nay lần đầu tiên Hòa thượng chấp thuận cho chúng tôi phỏng vấn để nói lên lập trường của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất trước các biến cố dồn dập vừa qua. Ðặc biệt là sau cuộc gặp gỡ hy hữu tại Hà Nội giữa Ðại lão Hòa thượng Thích Huyền Quang và Thủ tướng Phan Văn Khải. Chúng tôi xin hân hạnh giới thiệu bài phỏng vấn Hòa thượng Thích Quảng Ðộ của Nhà văn Ỷ Lan sau đây...

Ỷ Lan : Kính bạch Hòa thượng, thật là đại hạnh cho thính giả Việt Nam được nghe lại tiếng nói của Hòa thượng sau thời gian 2 năm xa cách đằng đẵng. Phật tử và Ðồng bào các giới còn nhớ mãi tiếng nói bất khuất nhưng đầy từ tâm của Hòa thượng. Kính bạch Hòa thượng, không những Phật giáo đồ, đồng bào các giới hân hoan đón mừng tin Hòa thượng được trả tự do, mà ngay cả chính giới và nhân sĩ quốc tế đều chào đón tin này qua các lời tuyên bố trên báo chí quốc tế mấy ngày qua. Vậy kính xin Hòa thượng hoan hỉ cho biết cảm tưởng của Hòa thượng nhân dịp này

Hòa thượng Thích Quảng Ðộ : Trước hết xin cảm ơn Chị Ỷ Lan và quý Ðài đã dành cho tôi cuộc phỏng vấn hôm nay. Qua làn sóng của quý Ðài, tôi xin gửi lời chân thành cảm ơn đến Quốc hội Hoa Kỳ, Quốc hội Âu châu, các Tổ chức bênh vực Nhân quyền như Human Rights Watch, Ân Xá Quốc tế, Liên Ðoàn Quốc tế Nhân quyền, các cơ sở Thông tấn, Truyền thông, tất cả Ðồng bào và Phật tử ở hải ngoại cũng như quốc nội, các giới đã quan tâm, giúp đỡ, can thiệp, đòi trả tự do cho tôi. Nhờ thế mà tôi đã được tự do hôm nay. Một lần nữa, tôi hết lòng cảm tạ tấm thịnh tình ấy của quý Liệt vị.

Còn riêng tôi, tất nhiên cũng mừng lắm, bởi vì "nhất nhật tại tù, thiên thu tại ngoại". Không thể nói hết nỗi khốn cùng của con người mất tự do. Mất tự do cũng như thiếu không khí. Cho nên khi được hít thở chút không khí tự do, thì sao mà không mừng cho được ? Tuy nhiên, tự do đối với cá nhân tôi rất có giới hạn. Cũng giống như con cá ở trong chậu, bây giờ được thả ra cái ao. Mà thả ra cái ao cũng không phải được yên ổn hoàn toàn, cũng rất dễ bị bắt lại. Chỉ khi nào con cá được thả về biển cả, thì thật sự cá mới được tự do. Tình trạng tôi hiện tại cũng thế. Tuy được tự do trên giấy tờ, nhưng vẫn cứ bị dòm ngó, theo dõi. Tôi tin chắc tôi chưa được tự do hoàn toàn.

Năm 1977, lần đầu tiên tôi bị giam ở nhà tù Phan Ðăng Lưu, chỗ Bà Chiểu, Gia Ðịnh, trong căn xà lim bề ngang 9 tấc, bề dọc một thước chín mươi, với một khung cửa sổ chỉ vừa bằng cái bàn tay để mở ra khi lấy thức ăn. Còn thường xuyên bị đóng lại, thật là ngột ngạt. Năm ấy tôi nhớ tôi có làm bài thơ tên là "Trời đã sáng", trong có mấy câu như thế này :

Miền Nam ơi,
Tôi từng gọi tên Miền Nam
trong căn phòng giam hẹp âm u
Ngoài kia là Miền Nam trong một nhà tù rộng lớn
Còn có nơi nào yên ổn
Xin chỉ cho tôi ẩn trốn
Hỡi Miền Nam thương mến của tôi ơi...

Hòa thượng Thích Quảng Ðộ : Vâng, vấn đề này hơi phức tạp, nhưng tôi xin nói ngắn gọn cho dễ nhớ. Trước năm 1975, Giáo hội chúng tôi là một khối thống nhất. Nhưng sau năm 1975, các thế lực bên ngoài xen vào gây chia rẽ giữa chúng tôi, cho nên bị chia rẽ ra làm hai. Ðây là cái chính sách nghìn đời "chia để trị" của các thế lực thực dân, đế quốc. Ðời nào cũng thế thôi. Nhưng sau khi chia ra rồi, thì Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất của chúng tôi bị đặt ra ngoài vòng pháp luật. Không được sinh hoạt bình thường. Cho đến nay đã mấy chục năm.

Bây giờ lại nói đến cuộc gặp gỡ giữa Hòa thượng Thích Huyền Quang và Thủ tướng Phan Văn Khải. Có dư luận rằng hai Giáo hội hợp nhất thành một. Nhưng xin thưa là cho đến nay tôi chưa thấy ai đứng ra đề xướng hoặc tổ chức việc thống nhất này. Không lẽ cứ nói đến hợp nhất là hợp nhất được hay sao ? Còn cuộc gặp gỡ giữa Hòa thượng Thích Huyền Quang và Thủ tướng Phan Văn Khải, đó chỉ là phương diện ngoại giao, không dính dáng gì việc hợp nhất. Hòa thượng không đề cập đến vấn đề hợp nhất. Cho đến nay, như tôi vừa nói, tôi chưa thấy ai đứng ra hô hào tổ chức việc này. Giả dụ có ai đứng ra đi nữa, để vận động hay tổ chức việc hợp nhất, thì không phải là vô điều kiện. Mà cũng phải có vài điều kiện và bàn thảo chứ, đâu thể cứ nói hợp nhất là hợp nhất được. Mà cái điều kiện tiên quyết là phải trả lại pháp lý cho Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất, để Giáo hội chúng tôi trở lại sinh hoạt bình thường, rồi mới bàn đến việc thống nhất hay hợp nhất. Mà đã bàn việc hợp nhất, thì cũng rất là phức tạp, khó khăn, chứ không phải đơn giản. Chẳng hạn thống nhất trên cơ sở nào ? trên danh nghĩa Giáo hội hay Hiệp hội ? Hiện giờ như tôi biết thì cái Giáo hội của Việt Nam, mà người ta gọi là Giáo hội Nhà nước, là một Hiệp hội chứ không phải là một Giáo hội. Họ dùng chữ "Association", đó là Hiệp hội, như Hiệp hội Phụ nữ, Thanh niên, Hiệp hội Phụ lão chẳng hạn. Nó không phải là một Giáo hội. Ðấy, những cái đó cũng phải đặt ra, cũng phải bàn. Rồi đến Hiến chương như thế nào ? Các cơ sở tín ngưỡng, giáo dục, từ thiện, xã hội... thuộc quyền sở hữu của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất trước đây đã bị cưỡng chiếm từ mấy chục năm qua, nay phải được giải quyết ra làm sao ? Bởi vì đã hợp nhất, thì Giáo hội cũng phải có cơ sở để sinh hoạt. Bàn những việc đó thì hai bên phải có cơ sở tương đương để mà bàn. Chứ không lẽ mình căn cứ vào đâu để mà bàn việc hợp nhất ?

Gia Ðình Phật Tử cung nghinh Hòa Thượng Thích Huyền Quang
 Xử Lý Viện Tăng Thống GHPGVNTN
đến viếng Già Lam Quảng Hương Gia Ðịnh
(Ảnh chụp tháng 5 năm 2003)

Tại Già Lam Quảng Hương (Gia Ðịnh) Hòa Thượng Thích Huyền Quang
dâng hương tưởng niệm HT. Thích Trí Thủ, Cố Viện Trưởng Viện Hóa Ðạo

Vậy xin quý Phật tử nào lưu tâm đến vấn đề Giáo hội, mà có hoang mang, lo lắng, xin cứ yên tâm. Chứ không phải nó có thể đến ngày một ngày hai, mà cũng không dễ dàng gì đâu. Cái việc Hòa thượng Thích Huyền Quang gặp Thủ tướng Phan Văn Khải hay đi đến chỗ này chỗ kia, đó chỉ là vấn đề xã giao, ngoại giao thôi. Trên thực tế, Hòa thượng vẫn chưa được tự do hoàn toàn. Bây giờ Hòa thượng đi đâu đều do xe nhà nước đưa đi, hoặc là do Giáo hội Nhà nước. Không Công an trực tiếp, thì Giáo hội Nhà nước trực tiếp nhưng Công an nhà nước gián tiếp theo sau.

Như vậy thì đâu có tư thế mà hợp nhất, hợp nhất làm sao ? Muốn hợp nhất hai tổ chức với nhau, thì phải đứng trên cương vị của con người tự do mới có thể nói chuyện hợp nhất được. Chứ còn trong cái tình trạng tù không ra tù, tội không ra tội. Cứ giam lõng. Giam lõng một chỗ, rồi quản thúc di động, quản thúc lưu động, thì làm thế nào có chuyện hợp nhất được. Ðừng lo, xin các tổ chức Phật tử hay các tổ chức quan tâm đến Giáo hội hãy yên tâm. Chưa có cái chuyện đó đâu !

Ỷ Lan : Phòng Thông tin Phật giáo Quốc tế vừa loan tải ba yêu sách mới nhất của Giáo hội trong thông cáo báo chí vừa qua. Kính xin Hòa thượng hoan hỷ khai triển nội dung ba điểm này ?

Hòa thượng Thích Quảng Ðộ : Ðấy là cái thông cáo tôi vừa cho ra và Phòng Thông tin Phật giáo Quốc tế phổ biến. Bước đầu thôi. Ðấy là làm cơ sở để bàn việc hợp nhất. Trước hết, phải trả lại pháp lý cho Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất cái đã. Thứ hai là phải trả lại, chưa nói tất cả, nhưng mà phải trả lại một vài cơ sở căn bản để Giáo hội làm trụ sở để sinh hoạt. Chẳng hạn như Việt Nam Quốc tự và Trung tâm Văn hóa Quảng Ðức gần chùa Vĩnh Nghiêm. Còn các cơ sở gíao dục, như Ðại học Vạn Hạnh, các trường Trung, Tiểu học, Vườn trẻ, hay các cơ sở xã hội, từ thiện. Khi nào bàn việc thống nhất phải đặt vấn đề này ra. Kiên quyết phải có 3 điều kiện. Ðiều kiện thứ ba, cuối cùng, nhưng rất quan trọng, là yêu cầu Nhà nước phải làm sáng tỏ cái chết ở trong tù của Cố Hòa thượng Thích Thiện Minh, Cố vấn của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất. Cho đến nay, người ta chưa biết nó như thế nào. Cho nên, cái đó phải làm sáng tỏ trước khi đi đến thống nhất.

Mà thật sự ra, có muốn thống nhất thì chẳng ai thành tâm để mà thống nhất. Thống nhất là khi "người ta" phải điều khiển được, "người ta" mới cho thống nhất. Ở dưới chế độ Xã hội chủ nghĩa không có xã hội công dân đâu. Cái gì cũng toàn của Nhà nước làm. Mình có thống nhất mà muốn độc lập thì không ai cho thống nhất. Thống nhất phải là thành viên của Mặt trận Tổ quốc của Nhà nước. Họ có quản lý được thì họ mới cho mình thống nhất. Nếu họ có thành tâm thiện chí để mà thống nhất, thì việc chi họ đặt ra Giáo hội Phật giáo Việt Nam như ngày nay đâu ?

Trước khi họ về, đã có Giáo hội sẵn sàng rồi. Nếu họ có thiện chí để xây dựng đất nước, hay là muốn cho mình một vai trò để góp phần trong việc xây dựng đất nước trong tương lai, thì họ cứ để Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất hiện hữu đó.

Mà trước 1975, Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất hoàn toàn làm những việc văn hóa, xã hội, từ thiện, có dính dáng gì đến chính trị đâu. Nhưng họ không như thế. Họ phá. Họ đặt ra Giáo hội mới, hoàn toàn để họ chi phối. Như vậy, Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất nếu có được trả lại pháp lý, thì cũng phải chịu dưới sự quản lý của họ, họ mới bằng lòng, họ mới trả pháp lý, không thì thôi. Bây giờ cái vấn đề mà họ muốn thống nhất, tức là họ muốn phải nắm hết về một khối để quản trị cho dễ, là mục đích của họ. Chứ không phải mình muốn độc lập mà được đâu. Ngay cái đó đã khó khăn rồi.

Mà Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất lại muốn một tổ chức tôn giáo phải hoàn toàn độc lập. Ðứng về mặt tâm linh sinh hoạt thì thuần túy tín ngưỡng, chứ không thể là gì khác. Bởi vì chính trị, nay thế này mai thế khác. Nó thay đổi. (Chính trị) không thể là một cái có thể tồn tại vĩnh viễn. Mà Giáo hội thì không như thế. Giáo hội tồn tại qua không gian, thời gian. Cho nên Giáo hội không thể dính vào chính trị được. Dính vào chính trị, là theo chế độ, là đồng nhất với chế độ, thì khi chế độ sụp đổ Giáo hội sụp đổ theo. Cho nên Giáo hội từ nghìn xưa, từ Ấn Ðộ cho đến bây giờ, từ hơn 2500 năm, chưa bao giờ Giáo hội Phật giáo Việt Nam cầm quyền, trực tiếp tham gia chính trị để cầm quyền. Không có (việc ấy). Cho nên, (Giáo hội) mới tồn tại cho đến ngày nay, trong khi bao nhiêu chế độ chính trị từ Ðông Tây kim cổ đã sụp đổ hết rồi. Ở phương Tây như César rồi A Lịch Sơn đại đế. Ở Ðông phương như Tần Thủy Hoàng, Thành Cát Tư Hãn, gần đây nhất là Pol Pot chẳng hạn.

Có chế độ nào mà tồn tại được như tôn giáo đâu ? Cho nên cái vấn đề kiên quyết, là thống nhất nhưng phải độc lập, tự chủ. Giáo hội quản lý vấn đề thuần túy tôn giáo, văn hóa, giáo dục và từ thiện xã hội. Không làm công cụ cho bất cứ một lực lượng chính trị nào. Lập trường đó, vì Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất đã giữ vững cái lập trường đó, cho nên mới bị khó khăn. Mà bây giờ họ muốn thống nhất là muốn xóa bỏ cái lập trường thống nhất của Giáo hội là không được rồi. Chết thì thôi chứ không chịu vậy đâu. Cho nên Tăng, Ni, Phật tử trong cũng như ngoài nước hãy cứ yên tâm. Chưa thể có cái việc đó dễ dàng đâu.

Ỷ Lan : Xin cảm ơn Hòa thượng đã trả lời phỏng vấn và xin cầu chúc Hòa thượng pháp thể khinh an, chúng sinh dị độ.

Hòa thượng Thích Quảng Ðộ : Cảm ơn Ðạo hữu. Và nhân dịp đây, lâu lắm mới có dịp nói chuyện trực tiếp với đồng bào và Phật tử trong và ngoài nước. Nhân dịp qua làn sóng này, xin có lời chân thành cảm ơn và cầu chúc tất cả quý Phật tử trong cũng như ngoài nước luôn luôn được mạnh khỏe, yên vui, và cố giữ vững Ðạo tâm. Ðược thế là tôi mừng.

Thượng Tọa Thích Tuệ Sỹ Tổng Thư Ký đến thăm HT. Thích Quảng Ðộ Viện Trưởng Viện Hóa Ðạo
Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất
(Ảnh tháng 6 năm 2003, tại Thanh Minh Thiền Viện, Phú Nhuận, Sàigòn)

Trở về Mục Lục