Trong năm nay, tôi không có ý định về thăm nhà, nhưng vợ chồng con trai tôi về, muốn chúng tôi cùng đi chơi, do đó nhà tôi và tôi quyết định cùng đi, nhất là nhà tôi còn có thân phụ tuổi cao, sức yếu.

Về đến phi trường Tân Sơn Nhất, nay đã có được hai cầu nối, khách từ phi cơ vào thẳng nhà ga khỏi phải leo thang xuống, rồi dùng xe bus chở vào nhà ga. Tuy nhiên nhà vệ sinh ở khu vực khách đến vẫn còn tồi tệ. Từ trong nhìn ra, thân nhân bên ngoài đứng hàng hàng lớp lớp chờ đợi, đáng thương không có một mái che mưa nắng.

Nha trang- đảo khỉ-Ðà lạt-thác pongour

6:00 Ðón khách-Khởi hành đi Nha Trang
7:30 Dừng tại Dầu Giây nghỉ giải lao
11:30 Ăn trưa tại Phan Rí-Tiếp tục đi Nha Trang-Ghé thăm biển Cà Ná
16:00 Ðến Nha Trang-Nhận phòng tại KS
18:00 Ăn chiều-Tự do.

7:30 Ăn sáng
8:00 Tham quan Viện Hải Dương Học-
Ði thuyền tham quan và tắm biển bãi Hòn Tằm.
12:00 Trở về KS- Ăn trưa tại Nha Trang
13:30 Chiều tham quan Tháp bà Ponagar-Khu du lịch suối khoáng nóng
18:00 Ăn chiều-Ngủ đêm tại KS

6:30 Ăn sáng-Tham quan Ðảo khỉ (xem các tiết mục do khỉ biểu diễn)
Về ghé Chợ Ðầm tham quan và mua sắm
12:00 Ăn trưa-Trả phòng rời Nha Trang đi ÐàLạt-
Ghé tham quan Tháp Chàm Poklong Giarai
17:00 Ðến Ðà Lạt-Nhận phòng tại KS
18:00 Ăn chiều-Ngủ đêm tại Ðà Lạt

7:30 Ăn sáng
8:00 Tham quan Thung Lũng Tình Yêu- Nhà Thờ Domaine de MarieLâu Ðài Mạng Nhện
12:00 Ăn trưa- Chiều tham quan Dinh Bảo Ðại-Thiền Viện Trúc LâmHồ Tuyền Lâm- Chợ ÐàLạt

7:00 Ăn sáng
8:00 Rời Ðà Lạt về T.P. HCM
Tham quan thác nước Pongour hung vĩ
12:00 Ăn trưa tại nhà hàng Bảo Lộc
16:00 Về Thành phố trả khách-Chào tạm biệt.

Sáng tinh mơ họ đã tới nhà rước khách đi, sáng hôm ấy ăn điểm tâm tự túc và xe trực chỉ đi Nha Trang trước, trên xe ngoài tài xế còn có một cô Hướng Dẫn Viên, mỗi khi xe chạy ngang qua thắng cảnh trên đường đi cô đều giới thiệu sơ qua cho khách biết.

Chương trình cũng có thay đổi đôi chút, chẳng hạn như khi đến biển Cà Ná có ghé thăm, cô hướng dẫn viên đề nghị trưa nắng, cảnh vật lại không có chi, chỉ có nước biển trong xanh mà thôi, nên ra Nha Trang sớm, còn thì giờ có thể tắm buổi chiều, đề nghị hợp lý mọi người im lặng tán thành.

Xe có khoảng 20 chỗ, ngồi rất thoải mái hơn nửa mái lạnh mở suốt lộ trình. Ðến Nha Trang khách bị chia làm hai, một nhóm ở Khách Sạn Hải Yến, một nhóm ở Thắng Lợi, trong đó có gia đình chúng tôi.

Sau khi nhận phòng, thấy trời vẫn còn sớm, chúng tôi đi ra biển tắm. Bãi biển Nha Trang làm cho tôi nhớ lại năm 1963, sau ngày 20-8 chùa bị phong tỏa, Tăng Ni bị bắt. Những vị cao tăng như Hòa Thượng Thích Tâm Châu, Thiện Hoa, Thiện Minh, Quảng Ðộ ... cả cụ Mai Thọ Truyền bị giam trong biệt thự ở Tân Sơn Nhất, bên ngoài sinh viên, học sinh bị theo dõi, bắt bớ. Tôi phải chạy xuống Bến Tre tá túc với người chị, nhưng ở được chừng mươi ngày, không có bạn bè buồn quá, tôi quay về Sàigòn. Anh Trúc Hải và Nguyễn Khánh Thuận đã làm việc tại Nha Trang, nên kéo tôi ra đó, chiều chiều đi tắm biển, tối tối ra bãi biển mướn ghế bố nằm lén nghe thời sự từ đài BBC hay VOA.

Năm 1974, tôi được Sự Vụ Lệnh cử ra Nha Trang làm Chủ tịch Hội Ðồng Giám thị, kỳ thi Tú Tài 2 Kỹ Thuật lần 2, đêm đêm cũng ra bãi biển nầy nằm, ăn đậu phộng nấu, trò chuyện với bạn giáo sư trong Hội Ðồng Thi. Khách Sạn lần nầy tôi ở cũng là khách sạn mà chân ướt, chân ráo tôi vừa mới bước tới Nha Trang, đã có người bay theo chuyến bay của chúng tôi, ra đó để mời chúng tôi ăn bửa ăn đầu tiên tại khách sạn nầy, trong bửa ăn họ đã nhờ anh em trong Hội Ðồng nghĩ tình đồng nghiệp, giúp giùm cho em họ, nếu rớt kỳ thi đó, sẽ bị động viên, súng đạn vốn vô tình đối với sinh mạng con người trong thời buổi chiến tranh.

Buổi tối, tôi định cùng nhà tôi đi dạo bờ biển, nhưng hôm ấy lác đác trời mưa, đành nằm lại khách sạn xem truyền hình.

Hôm sau đi thăm Viện Hải Dương Học, tôi nhớ ngày xưa gọi là Hải Học Viện Nha Trang, gần đó là Trường Kỹ Thuật Nha Trang, Trường nằm bên cạnh Trường Hải Quân, tôi nhớ gần đó là nhà anh Nguyễn Kim Biên bạn học Cao Thắng, làm Giáo sư ở Ðại Học Duyên Hải đã mời tôi về nhà đãi một bửa ăn đặc sản Nha Trang, mực tươi nhỏ dồn thịt rồi chiên lên, cuốn với bánh hỏi, rau sống. Mới đó mà đã trên 25 năm trôi qua rồi.

Sau khi thăm Viện Hải Dương Học, lên xe ra bến tàu gần đó đi ra hòn tằm, hòn nầy ở xa nhìn như con tằm nên người địa phương gọi là hòn tằm, bãi biển toàn là sạn bằng ngón tay hay chân cái, nước trong lặn xuống có thể nhìn thấy cá, san hô nhiều màu sắc.

Buổi chiều đi thăm tháp bà, nơi đây người ta đang trùng tu, tôi mua một món quà làm kỹ niệm đó là tượng cô gái Thượng, lưng mang gùi, tượng có công dụng dùng cái gùi ấy để đựng tăm xỉa răng. Hình cô gái Thượng gợi tôi nhớ lại những năm mới ra trường, lên cao nguyên dạy ở Trường Kỹ Thuật Y ÚT Ban mê thuộc, những cô gái Thượng ở chợ vẫn mặc áo, nhưng những cô từ trong các buôn, chỉ mặc xà rông, ngực để trần như pho tượng nhỏ người ta bày bán cho khách du lịch.

Sau khi rời khỏi Tháp bà, đoàn du lịch đi tắm suối khoáng nóng, trong đoàn chỉ có nhà tôi và anh Phú người Long Xuyên, việt kiều từ Pháp về chọn tắm bùn khoáng, tắm suối khoáng nóng là tắm trong hồ bơi tập thể, còn tắm bùn khoáng là tắm những hồ cá nhân hay hai người hoặc có hồ nhiều hơn, trước khi tắm, tắm qua nước suối khoáng bằng vòi nước, sau đó vào hồ, người ta sẽ mở vòi cho bùn khoáng chảy vào cao chừng 1 gang tay, người tắm sẽ khoát bùn ấy lên khắp người, người phục vụ mang lại cho một lon chừng nửa galon cũng là bùn, bảo nguyên chất dùng thoa vào đầu vào mặt cho tốt, ngâm mình như vậy độ 15 phút, lại ra phơi nắng thêm 15 phút rồi tắm vòi nước khoáng cho sạch, sau đó vào ngâm mình trong hồ suối khoáng độ 2 hay 3 phút, sau đó có thể đi tắm suối khoáng ở hồ tắm chung.

Khi ra cửa gặp họa sĩ Trịnh Cung, tôi chào hỏi ông ta, nhưng gần như ông ta quên tôi, vì quá tình cờ gặp nhau, ông ta không nghĩ tới chuyện tôi về thăm nhà. Mấy tháng trước, Trịnh Cung đã vào nằm bệnh viện ở California, sau một ca mỗ các bác sĩ phát hiện ông ta bị bệnh nan y không chữa trị được. Trịnh Cung về Việt Nam để bán nhà tại Sàigòn rồi ra Nha Trang sống gần với người mẹ già, chờ ngày về với người bạn thân Trịnh Công Sơn, hôm ấy, theo tôi nhận xét ông ta có vẻ khoẻ mạnh, bình thường, hình như do không còn lo nghĩ đến cái chết, bệnh tật chào thua ông ta. Hơn nửa ngay sau khi về Việt Nam, ông ta bị tai nạn xe cộ, tưởng đã phải chết thế mà vẫn tai qua nạn khỏi. Trường hợp Trịnh Cung cho tôi bài học, đừng lo nghĩ tuổi thọ sẽ nâng cao, bệnh tật sẽ lùi dần. Con gái Trịnh Cung và con gái tôi cùng làm hiệu hoa kiểng Út Tài ở đường Nguyễn Trãi Chợ Lớn, ngày đám cưới con gái tôi, Trịnh Công Sơn đã hát bài Mưa Hồng tặng cho đôi tân hôn.

Sau khi tắm suối nước khoáng, đoàn về Chợ Ðầm tham quan mua sắm, cô hướng dẫn viên cho biết ngày mai ăn điểm tâm xong trả phòng, đi tham quan đảo khỉ rồi đi Ðà Lạt.

Ăn cơm tối xong, tôi muốn đi dạo một vòng nhưng trời mưa rỉ rả, tôi thấy tốt nhất là nằm nghỉ ngơi.

Tôi không nhớ đảo ấy tên chi, cô Hướng dẫn viên cho biết Liên Xô nuôi khỉ để thí nghiệm chi đó, về sau hết ngân khoản, khỉ bị bỏ hoang, chúng sống thành 2 đàn, những cây dừa trên đảo có chừng 5 hay 10 mẫu, bị chúng ăn sạch sành sanh, không còn trái nào cả. Tôi nghĩ có thể Liên Xô dùng khỉ ở vùng lò nguyên tử bị rò rỉ trước kia, để thí nghiệm xem ảnh hưởng phóng xạ di truyền như thế nào ? Khách du lịch có thể cho chúng ăn chuối, ăn đậu phộng, chúng vẫn rất nhác, đứng xa người thỉnh thoảng mới vồ lấy ăn, nhưng người hướng dẫn nhắc nhở coi chừng chúng giật lấy những đồ vật chúng ta mang theo.

Trên đảo khỉ người chẳng phải chỉ có khỉ trình diễn xiếc mà còn có màn trình diễn của voi và của lớp học chó. Người ta trình diễn đưa tấm bảng 3 + 2 hỏi con chó là mấy, nó sẽ sủa 5 tiếng, hay 2 x 1 hỏi con chó kia, nó sẽ sủa 2 tiếng hoặc 4 - 1 hỏi con chó khác là mấy, nó sẽ sủa 3 tiếng, ai cũng cho là hay tán thưởng những tràng pháo tay, tôi nghĩ việc ấy chẳng khó chi cả, chỉ dạy cho mỗi con chó khi chỉ nó, nó phải sủa đúng mấy tiếng nhất định, ví dụ con chó A khi chỉ nó, nó nhất định chỉ sủa 1 tiếng, con chó B phải luôn luôn sủa 2 tiếng, con chó C phải luôn luôn sủa 3 tiếng . . . Như vậy thì khi trình diễn, làm toán 2 + 1 chỉ vào con chó C tự nhiên nó sủa 3 tiếng, nếu 2 X 1 phải chỉ vào con chó B nó sẽ sủa 2 tiếng ... Chỉ có khỉ làm xiếc, nhiều trò đáng tức cười, nhưng cũng đáng thương.

Rời đảo khỉ, đoàn theo tàu trở vào đất liền, lên xe xuôi về Nam, xe chạy qua thành phố Nha Trang nhưng ở vòng đai ngoài không xuyên qua thành phố. Ðến Cam Ranh đoàn dừng lại dùng cơm, tôi nhớ đến anh Trúc Hải, tôi đã sống tại Nha Trang với anh những ngày sôi động ở Sàigòn năm 1963, nay anh ở Thị Trấn Cam Ranh, nhưng không biết địa chỉ để tìm thăm, nhớ anh chỉ biết nhớ mà thôi.

Sau khi dùng cơm, xe chạy lên Ðà Lạt qua ngã đèo Sông Pha, đường lên đèo ngoằn ngoèo nhưng không nguy hiểm lắm, nhìn lên thấy hai ống dẫn nước của nhà máy điện Ða Nhim, nhìn xuống thấy nhà máy điện Ða Nhim ở dưới đồng bằng, cảnh đường đèo thật vắng vẻ, lên hết khoảng đèo cảnh vật thay đổi khác lạ.

Buổi chiều đến Ðà Lạt, đoàn cũng bị chia thành đôi, một nửa ở tại Khách sạn Ngọc Lan, cạnh bến xe Ðà Lạt, một nữa ở tại Khách sạn Á Ðông trong đó có chúng tôi. Khách sạn Á Ðông nằm trên đường Nguyễn Văn Trổi, phòng tôi ở trên tầng ba, có cửa ra ban công nhìn thấy chùa Linh Sơn, tôi muốn đi thăm vài Huynh Trưởng như anh Nguyễn Châu, anh Nguyễn Ðể nhưng tôi không biết nhà anh nào cả, tôi muốn đi thăm anh Võ Văn Toàn. Năm 1990, đi dự Hiệp Kỵ ở Ðà Lạt, anh Toàn đã mời phái đoàn Huynh Trưởng Vĩnh Nghiêm đãi một bửa ăn tại nhà, có các anh Châu, anh Ðể tham dự và sau đó tôi đã làm khách ngủ nhà anh một đêm, chính anh đã giúp tôi phần nào để được đi Mỹ. Tôi muốn đi thăm anh, nhà gần đó ở trong hẽm, ban đêm tôi không nhớ rõ, vì đường gập ghềnh nên tôi không dám đi.

Sáng sau, chúng tôi đi thăm Thung lũng tình yêu, nhà thờ Domaine de Maire và lâu đài mạng nhện, còn có tên là Crazy house do một kiến trúc sư học ở nước ngoài xây cất, kiến trúc sư ấy cũng là chủ nhân, con gái của Trường Chinh, lâu đài xây từ năm 1990 và dự định đến năm 2009 mới hoàn tất. Cơ bản là xây cất như căn nhà lầu, thay vì xây tường thì xây thành thân cây, bộng cây, nhánh lá, dây leo chằng chịt, trong ấy có những phòng nhỏ hẹp, cho thuê đến 30 hay 40 đô la một đêm, tôi nghĩ họa chăng có những kẻ bất thường mới bỏ tiền cho tánh hiếu kỳ. Vào thăm, đứng trong lâu đài nhìn qua cửa sổ, tôi thấy căn nhà sát cạnh có bàn thờ với tấm ảnh màu của Trường Chinh.

Buổi chiều đi viếng Dinh 3 hay là Dinh Bảo Ðại, tôi đã đến đây vài lần, lần nầy thấy người ta đã trình bày nhiều chi tiết kịch cởm, không còn nét đường bệ ngày trước. Tôi có gặp người cắm hoa ở Dinh, nói chuyện với ông ta vài câu, ông ta là người đã phục dịch từ thời Bảo Ðại nay vẫn còn sống, còn cắm hoa hàng ngày như xưa.

Buổi chiều đi thăm Thiền Viện Trúc Lâm, Thiền Viện cất trên đồi, phía trước nhìn ra hồ Tuyền Lâm, mặc dù là Kiến Trúc Sư Ngô Viết Thụ khôi nguyên La Mã, nhưng thiền viện xây dựng không có bề thế như chùa Vĩnh Nghiêm.

Khi đi viếng cảnh quanh một vòng, lúc trở ra chỗ đậu xe để đi về, nhà tôi thấy ở phía dưới thấp kia có ngôi nhà của chùa, trong khuôn viên có vị Tăng mặc y vàng, phía sau có một số ni, gần đó có những người khác mặc thường phục, nhà tôi chỉ cho tôi thấy và quyết đoán là Hòa Thượng Thanh Từ, chúng tôi tìm đường đi xuống chỗ ấy, thấy có cổng phía sau căn nhà, nhưng cổng có xích khóa.

Tôi không biết cách nào vào viếng Thầy, bỗng thấy có một vị Tăng đi gần chỗ chúng tôi, tôi liền đến hỏi thăm:

- Bạch Thầy, Có phải Thầy Thanh Từ ở chỗ nhà kia không ? Chúng con muốn vào thăm Thầy có được không ?

Vị Tăng ấy chẳng những sốt sắn, trả lời cho biết đó là Thầy Thanh Từ mà còn bảo chúng tôi nhanh chân theo Thầy ấy dẫn đường cho. Còn dịp may nào hơn, thế là chúng tôi đi theo, đến nơi chúng tôi làm lễ Thầy Thanh Từ, Thầy nói chuyện một chút, rồi đưa chúng tôi gồm có một gia đình ở Minnesota, và một người ở Sàigòn đem bánh Trung Thu ra cúng dàng, đi viếng cảnh quanh chùa. Chúng tôi xin phép chụp hình với Thầy, Thầy bảo cứ tự nhiên.

Sau đó Thầy còn đưa vào trong Nội Viện, nơi khách thường không được vào, vì cần sự thanh tịnh cho Tăng, Ni tu tập, sau khi các Ni hết khóa ngồi thiền, Thầy gọi mọi người ra chào khách, chúng tôi thấy có trên 50 vị Ni ở tu tại đó, lúc ra về, Thầy có chỉ một cái cốc cất gần cốc Thầy đó là cốc của Hòa Thượng Từ Mãn trú trì chùa Linh Sơn, thỉnh thoảng ngài vào tĩnh dưỡng. Nơi chúng tôi gặp Thầy đầu tiên là nơi dành cho các Ni mới vào tu tạm ở đó, chừng nào Thầy nhận thấy tu được mới cho nhập vào Nội viện. Khi chúng tôi ra về, xe của chúng tôi đi đã chạy về thành phố Ðà Lạt từ lâu, gia đình kia cho chúng tôi quá giang ra tới chợ. Hồi trước tôi đã đi nghe Thầy Thanh Từ giảng ở thiền viện Vạn Hạnh vài lần, nay là lần đầu tiên có duyên may gặp Thầy, và được Thầy đưa đi viếng Nội viện Trúc Lâm.

Hôm sau đoàn trở về Sàigòn, trên đường về ghé viếng thác Pongour, lần đầu tiên tôi được đến đây. Năm 1960, Ðoàn Huynh Trưởng A Dục đi Ðà Lạt có ghé Pongour, nhưng lần ấy tôi có môn thi, phải ở lại đi xe đò thành ra không cùng đi với Ðoàn, không biết Pongour từ đó.

Tôi có về Lục tỉnh vài hôm, xe chạy ngang qua cầu treo Mỹ Thuận, cầu dài trên 900 mét, được treo trên hai trụ, trông rất đơn sơ, cầu mỗi bên có hai làn cho xe hơi chạy, và mỗi bên thành cầu, có một làn dành cho người đi xe đạp cùng đi bộ.

Một ngày chúng tôi cùng gia đình đi Vũng Tàu tắm biển, trên đường về có ghé chùa Phước Thái, chùa nằm trong xã Phước Thái gần hảng bột ngọt VEDAN của Ðài Loan, ấy là chùa Ni, cất khang trang, chánh diện ngang chừng 8 thước, dài độ 20 thước rất huy hoàng, đặc biệt phía sau chùa có mấy dãi nhà luôn luôn dọn cơm sẵn cho khách thập phương dùng, tôi thấy mỗi mâm cơm dọn cho 4 người, có canh, món kho, rau. Tôi quan sát thấy có mâm đủ bốn người ngồi ăn, có mâm 2 người ngồi ăn, nhưng có mâm chỉ có một người, tôi tự hỏi sao người thọ dụng không nghĩ tới sự phí phạm của đàn na, tín thí, hay là họ chỉ thiển cận nghĩ đó là cơm CHÙA. Nơi đó cũng như Quan Âm tu viện, tôi mới thấy thể hiện và giữ truyền thống Phật Giáo, những hoạt động như là bố thí thức ăn, nước uống, quần áo, chỗ ở, thuốc thang, ấn tống kinh sách, lấp đất vá đường, làm cầu, chèo đò đưa người ở những nơi ngăn sông cách trở. chùa làm những việc ấy để hoằng dương đạo Phật là đạo ban vui cứu khổ cho mọi người, người Phật tử làm việc thiện ấy, để vun công bồi đức.

Hòa Thượng ăn thêm vài đủa, xong người húp canh rồi uống nước lã. Chờ ngài dùng xong bửa, tôi mới bạch với Hòa Thượng: Giáo sư Nguyễn Văn hai nghe tin người đau mắt, sẵn dịp tôi về nên nhờ đến thăm.

Hòa thượng cho biết mắt ngài bị cườm, ngài không có ý định mổ, vì mổ cho mắt sáng nhưng thân không biết có còn hay không ? Ngài cho biết tuổi già nên nên lục phủ ngũ tạng đều có bệnh, trừ phổi, ngày xưa khi có bệnh, chỉ một thứ mà thôi, ngày nay có một bệnh thì những bệnh khác cùng khởi theo, thuốc uống vào dễ bị phản ứng ngứa, cho nên dùng thuốc cũng khó, dĩ nhiên thân tứ đại rồi sẽ về với tứ đại, không có điều chi phải lo ngại.

Hòa Thượng bảo ngài giảng cho tôi để về truyền đạt lại cho giáo sư Nguyễn Văn Hai, Ngài dạy rằng : Cầu Phật thì sẽ được, cái được ấy chỉ có Phật mới biết, giả dụ ta cầu xin cho được giàu có, nhưng giàu có rồi có khi ta làm những điều ác, cho nên mặc dầu không giàu, nhưng ta không làm điều ác thì tốt hơn. Còn niệm Phật, trong người ai cũng có Phật tính, ngày ngày niệm Phật để Phật tính ấy được hiển lộ.

Còn về Nguyệt San Phật Học đăng những bài Tìm Hiểu Trung Quán Luận của giáo sư Nguyễn Văn Hai, Hòa Thượng cho biết, cái KHÔNG trong Trung Quán Luận, là ngài Long Thọ muốn cho chúng ta thấy rằng ngôn ngữ không thể điễn đạt được chân lý, và phương pháp luận trong Trung Quán, chỉ là phương tiện trình bày ngôn ngữ đoạn đạo mà thôi, chớ đó không phải là cứu cánh.

Hơn nửa giờ được hầu chuyện Hòa Thượng, ngài đã giảng cho chúng tôi một thời pháp ngắn, có thể nói cô động, xúc tích, hết sức giá trị trên con đường tu học, ngày xưa chúng tôi đã từng trông thấy, nghe danh tiếng của Hòa Thượng, có một lần vào Ấn Quang lễ Phật, từ Chánh Ðiện nhìn qua dãi Tây lang, tôi có trông thấy ngài rất gần, nhưng đây mới là lần đầu tiên được Hòa Thượng Hòa Thượng giảng pháp.

Sau khi cáo biệt Hòa Thượng, chúng tôi đi tìm thăm Thượng Tọa Tuệ Sĩ, một vị Tăng đã vui cười hỏi tôi ở hành lang dãi Tây lang:

Tôi lễ phép trả lời và hỏi thăm để gặp Thầy Tuệ Sĩ, vị ấy cho biết :

- Ra băng đá phía trước cầu thang ngồi chờ, tụng kinh xong Thầy sẽ đi về phòng khóa cửa lại, nếu đạo hữu không đón Thầy thì khó gặp.

Chúng tôi ra băng đá ngồi chờ, cạnh đó có cây Sa La, hoa đang trổ và rụng xuống nền đất, tôi nhặt lên xem, nó có những cánh hoa cứng, bên ngoài màu vàng, bên trong màu đỏ thẩm. Tôi nhớ xưa kia Kỳ Viên Tự có một cây, sau nầy không thấy nữa, trong nội viện Thiền Viện Trúc Lâm có một cây còn nhỏ, ở Thiền viện Vạn Hạnh, phía Tây lang có một cây cũng đã trổ hoa, hôm tôi đến thăm Thượng Tọa Trung Hậu, tôi có nhặt một cái hoa rụng, đưa cho cháu ngoại cầm chơi.

Chờ đợi lâu, tôi có bước lên Chánh Ðiện nhìn, thấy Thầy Tuệ Sĩ đi mõ, chủ lễ tôi không rõ là vị nào, trở lại băng đá ngồi chừng mười lăm phút sau, thời kinh chấm dứt, người bước xuống cầu thang đầu tiên chính là Thầy Tuệ Sĩ, Thầy có nhìn thấy chúng tôi rồi tránh lối bước đi nhanh, tôi vội vàng bước theo, chào Thầy và cho Thầy biết tôi ở Mỹ về, giáo sư Nguyễn Văn Hai có nhờ tới thăm.

Thầy mời chúng tôi theo Thầy lên phòng, trên lầu dãi Tây lang, Thầy mở khóa chúng tôi bước vào, tôi nhìn thấy trên bàn thờ, tôn vị tượng đức Phật đứng theo kiểu Nam Tông, phòng khách của Thầy rộng gắp rưỡi của Hòa Thượng Trí Quang, có một bộ Sa long nhỏ, một cái phản và một tủ vừa phải chứa kinh chữ Hán, phía sau bàn thờ là hậu liêu. Thầy đi vào đó và nói :

Chừng 5 phút sau, Thầy trở ra ngồi vào chỗ, dùng nước sôi trong bình thủy pha một bình trà nhỏ, trong khi đó tôi chuyển lời thăm hỏi và tán thán Thầy đã viết Tựa cho quyển sách Tìm Hiểu Trung Quán Luận do Phật Học xuất bản tại Hoa Kỳ. Thầy khiêm nhường cho biết đã viết Tựa nhưng chưa thể diễn tả hết những điều đáng nói.

Sau đó nhắc lại ngày xưa, tôi đã hoạt động trong Tổng Hội Sinh Viên Vạn Hạnh, với luật sư Trần Tiến Tự, Thầy Chân Thiện, chị Cao Ngọc Phượng, chị Nhất Chi Mai. Thầy nhắc lại thời tranh đấu năm 1965-1966, Thầy là thị giả của Hòa Thượng Minh Châu, Thầy rất khổ tâm trong giai đoạn đó, Thầy cho biết lúc ấy Thầy còn nhỏ học chung với những anh lớn như dược sĩ Trần Hơn, anh Vũ Văn Phường, chị Nhất Chi Mai đôi khi cho Thầy quá giang về sau buổi học.

Với tôi vẫn nhớ ngày xưa lúc còn đi học, thỉnh thoảng gặp nhau trong sân Viện Ðại học Vạn Hạnh Thầy và tôi vẫn cúi đầu chào nhau, một lần vào năm 1980, tôi được phép dùng cơm chung mâm với Thầy, ở cạnh cầu thang thiền Viện Vạn Hạnh, thêm nữa lần đầu tiên Hội Ðồng Viện Hóa Ðạo họp ở chùa Giác Minh năm 1999, vô tình tới thăm Hòa Thượng Ðức Nhuận, tôi không được vào nên đứng ngoài đảnh lễ quý ngài, Thầy có nhìn thấy tôi. Trong buổi thăm nầy, Thầy rất vui vẻ tự nhiên, nhưng Thầy không hề đá động chi đến chuyện Thầy có biết tôi từ trước, có lẽ vì sự an ninh của chúng tôi.

Mấy hôm sau, nhà tôi và tôi đi Linh Sơn Tự trên núi Dinh ở Bà Rịa, những lần trước Ni Sư Trưởng Huệ Giác, viện chủ Quan Âm Tu Viện Biên Hòa đưa đi, lần nầy Ni sư được một Phật Tử người Pháp, gốc đảo Corse thỉnh sang Pháp, thăm Phật tử Âu Châu. Do đó Ni sư nhờ ba Sư Cô khác đưa chúng tôi đi, chúng tôi có dịp viếng Trường Cơ Bản Phật Học Phước Thái dành cho Tăng sinh và Bửu Hoa Ni viện dành cho Ni sinh.

Tại Linh Sơn Cổ Tự, tổ đình của phái Tịnh độ Non Bồng do Hòa Thượng Thích Thiện Phước hoằng khai, nơi đây năm 1968 vì chiến tranh đã đình chỉ hoạt động của Trường Phật Học, Cô Nhi Viện dời về Quan Âm Tu Viện cạnh cầu Hang Biên Hòa, gần núi Châu Thới, sau nầy Linh Sơn Cổ Tự dần dần xây cất lại một Chánh điện tôn tượng đức Di Lặc, với Thập Bát La Hán, một tháp thờ Tam thế Phật, một bửu tháp tôn trí Xá Lợi Phật và chư đại đệ tử Phật, một tháp chuông với đại hồng chung 3 tấn 8 và vài công trình còn đang tiếp tục. Trước ngày đi nước ngoài định cư, chúng tôi đã có ý định một ngày kia sẽ trở về Việt Nam thí phát quy y tại đây, cho nên mỗi lần về Việt Nam, chúng tôi đều đến chùa nầy một đôi ngày lễ Phật, tụng kinh. Một đôi ngày tịnh tâm, không bù được những năm tháng làm lụng vì miếng ăn manh áo.

Tôi có đi thăm Thầy Chính Tiến, thầy đã được cô con gái bảo lãnh, có thể năm tới sẽ sang định cư ở Minnesota, tôi cũng đến thăm anh chị Võ Ðình Cường, tôi có hỏi thăm chị về chuyến đi thăm Mỹ ở California vưà qua, còn anh cho biết vừa mới làm Lễ Kỹ Niệm 50 Năm danh xưng Gia Ðình Phật Tử Việt Nam, các Huynh Trưởng cao niên tham dự ngoài anh còn có anh Tống Hồ Cầm, Lê Cao Phan, Nguyễn Hữu Huỳnh, anh cũng làm Trại Trưởng Trại Vạn Hạnh 2 và dự Hội Thảo Huynh Trưởng Cấp Tấn tất cả tổ chức tại Huế vào cuối tháng 7 năm 2001, anh tặng tôi quyển Ðây Gia Ðình do anh viết, nay mới tái bản.

Tôi có được mời ăn cơm ở nhà chị Oanh vào buổi tối trời mưa, có bác Liệu, Huynh Trưởng Bùi Thọ Thi, Hùng chùa và Tịnh Phúc. Thi gợi ý tôi nên đi thăm Trưởng Ðỗ Văn Khôn, tiếc quá tôi không còn thì giờ đi thăm bạn, tôi đã không gặp Khôn từ sau ngày tôi từ giả Phó Chủ Tịch Ngoại Vụ Tổng Hội Sinh Viên Vạn Hạnh, để đi lên Cao nguyên dạy học năm 1966, hồi đó Khôn là Tổng Thư Ký, chị Nhất Chi Mai Thủ quỹ và Chủ Tịch nay là Sư cô Chân Không.

Tôi trở lại về Mỹ vài hôm thì được Email của Thầy Tuệ Sĩ cho biết Huynh Trưởng Hạnh Minh Hồ Tấn Anh, ở Quãng Nam Ðã Nẳng đã tự thiêu ngày 2 tháng 9 năm 2001, để phản đối nhà cầm quyền Cộng Sản Việt Nam đã giam cầm chư Tăng giáo phẩm cao cấp trong Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất, gây khó dễ cho hàng Phật tử hành đạo.

Về thăm Việt Nam lần nầy, tôi đã thấy được đà tiến của Phật giáo về phẩm cũng như lượng, tôi cũng thấy được những khó khăn bó buộc tôn giáo, chừng nào Việt nam có tự do đích thực, tôn giáo phát triển đồng bộ về lượng cũng như phẩm, sẽ giúp cho đất nước, con người và xã hội Việt Nam ngày càng văn minh tiến bộ chẳng những về mặt khoa học mà còn phát triển về mặt nhân bản, dân tộc và đạo đức.